Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Tushunchani umumlashtrish 
hajmi tor tushunchadan 
hajmi keng tushunchaga (tur tushunchadan jins tushunchaga) fikran o‗tishdan iborat. Bunda 
berilgan tushuncha tur tushncha deb qabul qilinib, uning mazmunidan tur hosil qiluvchi belgilar 
chiqarib tashlanadi. Natijada mazmun jihatidan unga nisbatan kengroq, lekin hajmiga ko‗ra torroq 
bo‗lgan jins tushuncha xosil bo‗ladi. Masalan "Aylanma harakat" tushunchasi mazmunidan faqat 
ungagina xos bo‗lgan tur belgilarini chiqarib tashlasak, "Mexanik xarakat" tushunchasini hosil 
qilamiz. Umumlashtrish amalining chegarasi eng umumiy tushuncha, ya‘ni kategoriyadir. CHunki 
kategoriyalar uchun jins bo‗lgan tushuncha yo‗q. 
Tushunchani 
umumlashtrish 
amalining 
sxemasi 
quyidagicha: 
A - Erning o‗z o‗ki atrofida aylanishi 
V - aylanma harakat 
S - Mexanik harakat 
D – Harakat 
Tushunchani chegaralash va umulashtirish mallari kundalik 
hayotimiz va ilmiy bilishda keng qo‗llaniladi. Xususan barcha 
kategoriyalar ular yordamida ifodalanadigan nazariy qonunlar, 
goyalar, nazariyalar mavjud emperik tushunchalarni emperik qonunlarni umumlashtirish natijasida 
xosil bo‗ladi. 
Umumlashtirish muxokama yuritish jarayonida induktiv xulosa chiqarish usulida yaqqol 
ifodalangan bo‗ladi. Tushunchalarni umumlashtirishsiz fanning fundamental tushunchalarini yaratib 
bulmaydi, mavjud bilimlarni sistemaga solish qiyin va umuman, fan taraqqiy eta olmaydi. 
В
С 

---

283 
Tushunchalarni chegaralash amali esa, yaratilgan umumiy bilimlarni(nazariy tushuncha, 
g‗oya, nazariya va Shu kabilarni) talqin etishda ishlatiladi. Masalan Nyuton mexanikasidagi 
"Inersiya" tushunchasi Galiley nazariyasidagi "erkin tushish" tushunchasi yordamida tuShuntirilishi 
mumkin.