Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Dilemmalar
konstruktiv (tuzuvchi) yoki 
destruktiv
(buzuvchi) turlarga bo‗linadi. Demak, 
dilemmalar
to‗rt xil bo‗ladi:
1. Oddiy konstruktiv dilemma.
2. Oddiy destruktiv dilemma.
3. Murakkab konstruktiv dilemma.
4. Murakkab destruktiv dilemma. 
Masalan: 
1) Agar yoshlar ilm o‗rgansalar, hayotda o‗z o‗rinlarini topadilar. 
Agar yoshlar hunar o‗rgansalar, hayotda o‗z o‗rinlarini topadilar. 
YOshlar yo ilm yoki hunar o‗rganadilar. 
Demak, ular hayotda o‗z o‗rinlarini topadilar. 
2)
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, konkursda ishtirok etadi.
Agar talaba chet tilini yaxshi bilsa, chet elga o‗qishga boradi.
Talaba konkursda ishtiroketmadi yoki chet elga o‗qishga bormadi. 
Talaba chet tilini yaxshi bilmaydi. 
3)
Agar inson yaxshi amallarni bajarsa, uni yaxshi nom bilan eslashadi. 
Agar inson yomon amallarni bajarsa, uni yomon nom bilan eslashadi. 
Inson yo yaxshi yoki yomon amallarni bajarishi mumkin. 
Demak, uni yo yaxshi yoki yomon nom bilan eslashadi. 
4) 
Agar inson boshqalarga yaxshilik qilsa, unga ham boshqalar yaxshilik qiladi. 
Agar inson boshqalarga yomonlik qilsa, boshqalar ham unga yomonlik qiladi. 
Insonga yo yaxshilik yoki yomonlik qaytmadi. 
Demak, u boshqalarga yaxshilik ham, yomonlik ham qiladi. 
Dilemmalarni to‗g‗ri tuzish va hal qilish uchun ko‗rilayotgan masalaning barcha 
yechimlarini aniqlash zarur. Dilemmami ba‘zan unga qarama-qarshi mazmundagi boshqa bir 
dilemma orqali rad etish mumkin. Bunga mantiq ilmi tarixidan quyidagi misolni keltiramiz: 
«
Afinalik ayol o‗g‗liga Shuday maslahat beradi: Jamoat ishlariga aralashma, chunki agar 
haqiqiqatni gapirsang, seni odamlar yomon ko‗radi, agar yolg‗on gapirsang, unda seni xudolar 
yomon ko‗radi. Bunga Aristotel quyidagicha rad javobni o‗ylab topadi: Men jamoat ishlarida 
ishtirok etaman, chunki agar haqiqatni gapirsam, meni xudolar yaxshi ko‗radi, agar yolg‗on 
gapirsam, meni odamlar yaxshi ko‗radi
». 
Trilemmada
berilgan masalaning uch xil yechimi haqida taxminlab fikr yuritiladi. 
Trillemma ham to‗rt turga bo‗linadi: 
1. Oddiy konstruktiv trilemma.
2. Oddiy destruktiv trilemma.
3. Murakkab konstruktiv trilemma.
4. Murakkab destruktiv trilemma. 
Masalan: 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga bevosita aloqador bo‗lsa, u qattiq jazolanadi. 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga bavosita aloqador bo‗lsa, u yengil jazolanadi. 
Agar tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga aloqador bo‗lmasa, u ozod qilinadi. 
Tergov qilinayotgan shaxs jinoyatga yo bevosita, yoki bavosita aloqador, yoki mutlaqo 
aloqasizdir. 

---

312 
Demak, tergov qilinayotgan shaxs yo qattiq jazolanadi, yoki yengil jazolanadi, yoki ozod 
qilinadi. 
Bu murakkab konstruktiv trilemma ko‗rinishidagi xulosa chiqarishdir.
SHartli-ayiruvchi xulosalash masalani hal qilishning bir necha uslullari mavjudligini, 
bularning har biri turli oqibatlarni keltirib chiqarishini aniqlab beradi. Sohibkiron Amir Temur 
ta‘biri bilan aytganda bu oqibatlardan qaysi biri davlat va ulus manfaatlariga mos bo‗lsa, ya‘ni 
«savobliroq yoki kam xatarli bo‗lsa», Shunisi tanlab olinadi.