Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Markaziy Osiyodagi eng qadimgi falsafiy qarashlar. Ilk o‗rta asrlar falsafasini mohiyati 
va o‗ziga xos xususiyatlari 
Biz mamlakatimiz tarixida muayyan iz qoldirgan ayrim falsafiy qarashlar va ta‘limotlar 
haqida qisqcha to‗xtalib o‗tamiz...... 
Zardo‗shtiylik ta‘limoti. 
Eramizdan avvalgi X asrdan eramizning VII asrlarigacha bo‗lgan 
davr mahsuli bo‗lgan diniy-falsafiy ta‘limotlardan biri zardo‗shtiylikdir. 
Bu ta‘limotga Zardo‗sht asos solgan bo‗lib, Sharq va garbda Zaratushtra, Zaroastr nomlari bilan 
mashhurdir. Manbalarga ko‗ra, Zardo‗sht eramizdan avvalgi VI asrning birinchi yarmida yashagan. 
Lekin uning tarixiy yoki afsonaviy shaxs ekanli haqida aniq bir to‗xtamga kelingani yo‗q. U o‗zini 

---

68 
payg‗ambar deb e‘lon qilgan. Lekin uning payg‗ambarligi ilohiy asosga ega emas. Ya‘ni bu haqiqat 
ilohiy kitoblarda o‗z tasdig‗ini topmagan. 
Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‗rsatmoqdaki, bu ta‘limot Vatanimiz hududida, 
xususan, Xorazm zaminida paydo bo‗lgan. U o‗z davrida xalqni ezgulik va adolat g‗oyalariga da‘vat 
etish, hayotbaxsh an‘analarni shakllantirish, dehqonchilik va shahar madaniyatini rivojlantirishda 
muhim ahamiyatga ega bo‗lgan, uning g‗oyalari bilan bog‗liq qadriyatlar bugungi kungacha yashab 
kelmoqda va xalqimiz turmush tarzining o‗ziga xos xususiyatlarini belgilashda ulkan qimmat kasb 
etmoqda. 
Zardo‗shtiylikning bosh kitobi «Avesto»dir. unda qadimgi xalqlarning dunyo to‗g‗risidagi 
tasavvurlari, o‗ziga xos qadriyat va urf-odatlari aks etgan. Unda olamning azaliy qarama-qarshi 
kuchlari- yaxshilik va yomonlik, yorug‗lik va zulmat, issiqlik va sovuqlik, hayot va o‗lim 
borasidagi qarashlar o‗z ifodasini topgan. «Avesto»da, shuningdek, tabiat falsafasi, tarix, etika, 
tibbiyotga oid ma‘lumotlar ham berilgan. 
Qadimgi manba ―Avesto‖da ko‗rsatilgani kabi ―qanday qilib yaxshi fikrlash, yaxshi so‗zlash 
va yaxshi ish ko‗rish mumkin‖, degan savolga javob topishga harakat qiladi. Bu noyob mevalardan 
bahramand bo‗lish uchun inson falsafiy donishmandlikni o‗zlashtirishi lozim: u dunyoni anglab 
etish, inson va tabiat, inson hayotining mazmuni va boshqa Shunga o‗xshash muammolarda mo‗ljal 
ola bilishi kerak
. 
Zardo‗sht ta‘limotida ―Axriman‖ va ―Axuramazda‖ yaxshilik va yomonlikning abadiy 
kurashi va bunda yaxshilikning g‗alabasini ifodalaydi. Zardo‗shtiylik falsafasiga ko‗ra, yaxshilik va 
yomonlik kishilarning botinida-ichki dunyosida yashaydi. Inson Axriman yoki Axuramazda tarafida 
bo‗lishi mumkin, chunki Ezgulik farishtasi uni hamisha yaxshilik qilishga, lekin yovuz Axriman uni 
yomonlik qilishga undaydi va bu tortiShuv inson hayotining oxirigacha davom etadi.
Sharq falsafasi asosiy e‘tiborni inson muammosiga qaratadi. Jumladan ―Avesto‖da farzand 
ko‗rish, bolalarni bilimli, odobli, jamiyat uchun foydali insonlar qilib tarbiyalash, kelajakni o‗ylab 
ish tutish umuminsoniy ma‘naviyat ekanligi ta‘kidlanadi. Zardo‗sht Axuramazdadan, serfarzand 
xonadonga nima berasan, deb so‗raganda u ―