Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

2.
 
Etikaning boshqa ijtimoiy fanlar bilan aloqasi 
 
Milliy mustaqillikni mustaxkamlash jarayonida Etikaning jamiyat ijtimoiy-ma‘naviy hayotidagi 
o‗rni. Vatanparvar, millatparvar, halol shaxsni – zamonaviy barkamol insonni voyaga etkazish va XX1 
asrda umumjahoniy miqyosda axloqiy muhitni yaratishga hizmat qilish Etika fanining eng dolzarb 
vazifalaridan ekanligi haqida ma‘lumot berish. 
Jamiyatimizdagi hozirgi Yangilanish jarayonida Etikaning o‗z o‗rni bor. Uning oldida Yangi 
demokratik va huquqiy davlat barpo etishga kirishgan mamlakatimiz fuqarolarining, ayniqsa, yoshlarning 
axloqiy darajasiga mas‘ullik va har tomonlama kamol topgan zamon kishisi tarbiyasini nazariy 
asoslashdek ulkan vazifalar turibdi. Ularni faqat qadimiy va har doim zamonaviy bo‗lib kelgan axloqqa 
Yangicha yondashuvlar asosidagina amalga oshirsa bo‗ladi. 
 
Yangicha yondashuvlardan biri-Etikada milliy g‗oya va mustaqillik mafkurasiga e‘tiborni 
kuchaytirish bilan bog‗liq. CHunki zamonaviy komil inson an‘anaviy axloqiy qadriyatlar bilan 
yo‗g‗rilgan Yangicha mafkuramizni o‗zida mujassam etgan, milliy g‗oyani o‗z ruhiy olamiga singdirgan 
etuk shaxs bo‗lmog‗i lozim. Uning qalbida axloq mafkuraviylikni va mafkura axloqiylikni 
uyg‗unlashtirgan ma‘naviy hodisalarga aylanmog‗i kerak. CHunki mafkura bir yoqlama, mahdud, o‗ta 
siyosiylashtirilgan g‗oyalar tizimi emas, u ham xuddi axloq kabi, axloq bilan yonma-yon turib, insonni 
yuksak ma‘naviy parvozlarga da‘vat etuvchi botiniy kuchdir. 
Etika oldida qator global muammolarni ham qilishidek o‗ta muhim vazifalar ham bor. Ulardan biri 
va birinchisi ilm-fan taraqqiyoti tufayli vujudga kelgan texnikaviy bosini bartaraf etish. XX va XXI asrda 
erishilgan fan-texnika yutuqlari hozirgi paytda inson va u yashayotgan sayyoraning kelajagiga tahdid 
solmoqda. Atom, vodorod, neytron bombalari, ballistik raketalar, eng Yangi texnikaviy ko‗rsatkichlarga 
ega qiruvchi, bombardimon harbiy uchoqlar, suv osti va suv usti kemalari, engYangi rusmdagi tanklar 
hamda turli-tuman qurollar hammasi insonni yo‗q qilishga qaratilgan. Ularni ishlab chiqarish korxonalari 
va sinov maydonlari ekologik buhronlarning manbaidir. Bular bir yoki bir necha mamlakat uchun emas, 
balki global, umumsayyoraviy falokat hisoblanadi. Ularning oldini olishni faqat bir yo‗l bilan-biz 
yashayotgan texnikaviy muhitda (noosferada) axloqiy muhitni (etosferani) barqaror etish orqali hil qilish 
mumkin. Shuningdek, biologik Etika, ekologik Etika, o‗lim jazosini bekor qilish muammolari ham global 
tabiatga ega.
 
Etika qadimda fizika va metafizika bilan birgalikda falsafaning uzviy (uchinchi) qismi hisoblanar 
ekan. Keyinchalik (Arastudan so‗ng) alohida falsafiy yo‗nalishdagi fan maqomini oldi. Bu fikrni 
quyidagicha kengaytiribroq talqin etish mumkin. Ma‘lumki, falsafaning fanlar podshosi sifatidagi vazifasi 
barcha tabiiy va ijtimoiy ilmlar erishgan yutuqlardan umumiy xulosalar chiqarib, insoniyatni haqiqatga 
olib borishdir. Shundan kelib chiqqan xolda, falsafaning tadqiqot ob‘ektini tafakkur deb belgilash 
maqsadga muvofiq. Etika axloqiy tafakkur taraqqiyotini tadqiq etadi va amaliyotda insonni ezgulik orqali 
haqiqatga olib borishga xizmat qiladi. Shu bois uni axloq falsafasi yoxud ezgulik falsafasi deb atash 
mumkin. 
Hozir u falsafiy fan sifatida uch yo‗nalishda ish olib boradi, ya‘ni axloqiy tafakkur taraqqiyotini 
tadqiq etar ekan, u axloqni: 
1)
bayon qiladi; 
2)
tuShuntiradi; 
3)
o‗rgatadi. 
Shunga ko‗ra, u tajribaviy-bayoniy, falsafiy-nazariy va rasmona-me‘yoriy tabiatga ega. Qadimgilar uni 
amaliy falsafa deb ataganlar. Zero, sof nazariy etikaning bo‗lishi mumkin emas. U insoniyat o‗z tajribasi 
orqali erishgan donishmandlik namunalarini hikmatlar, naqllar, matal-maqollar tarzida bayon etadi, 
kishilarni axloqiy qonun-qoidalarga o‗rgatadi, ularga axloqning mohiyatini tuShuntiradi va falsafiy 

---

330 
xulosalar chiqaradi. YA‘ni etika fanida Aflotun, Arastu, Epikur, Sitseron, Seneka, Avgustin, Farobiy, Ibn 
Sino, G‗azzoliy, Nafasiy, Spinoza, Kant, Xegel, SHopenhauer, Foyerbax, Nitsshe, Vl.Solovyov, Losskiy 
singari buyuk faylasuflar yaratgan axloq nazariyasiga doir ta‘limotlar bilan birgalikda ―Patanjali‖, 
―Qutadg‗u bilik‖, ―Qobusnoma‖, Sa‘diyning ―Guliston‖, Jomiyning ―Bahoriston‖, Navoiyning ―Mahbub 
ul-qulub‖, Montenning ―Tajribanoma‖, Laroshfukoning ―Hikmatlar‖, Gulxaniyning ―Zarbulmasal‖ kabi 
amaliy axloqqa bag‗ishlangan asarlari ham o‗z mustahkam o‗rniga ega. Etikaning boshqa falsafiy 
fanlardan farqi ham, o‗ziga xosligi ham undagi nazariya bilan amaliyotning ana Shunday omuxtaligidadir. 
Etika boshqa ijtimoiy-falsafiy fanlar bilan o‗zaro aloqadorlikda rivojlanib kelmoqda. Ayniqsa, 
uning