Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Ziddiyatlarning turlari.
Ziddiyatlarning butun rang-barangligi turli asoslarga ko‗ra 
tasniflanadi. Xususan,
1) namoyon bo‗lish shakliga ko‗ra – ichki va tashqi ziddiyatlar; 
2) rivojlanishdagi roliga ko‗ra – asosiy va ikkinchi darajali ziddiyatlar; 
3) vujudga kelish xususiyatiga ko‗ra – zaruriy va tasodifiy ziddiyatlar; 
4) jamiyatdagi tipiga ko‗ra – antagonistik va noantagonistik ziddiyatlar farqlanadi.
Asosiy ziddiyatlar strukturaning qarama-qarshi tomonlari o‗rtasida, ikkinchi darajali 
ziddiyatlar esa – bog‗lovchi bo‗g‗inlar o‗rtasida Yuzaga keladi. Asosiy ziddiyatlar sifatli, muhim va 
zarurdir. Asosiy ziddiyatlarsiz predmet, uning sifat jihatidan muayyanligi va yaxlitligi mavjud 
bo‗lmaydi. Ikkinchi darajali ziddiyatlar tasodifiy xususiyat kasb etadi, ularning borligi yoki yo‗qligi 
predmetning sifatini o‗zgartirmaydi. zaruriy ziddiyatlar – bir lahzalik ziddiyatlardir: ular ichki yoki 
tashqi, asosiy yoki ikkinchi darajali bo‗lishi mumkin. Masalan, inson hayoti qil ustida turadigan 
avtomobil halokati Yuz bergan paytda barcha ichki ziddiyatlar (psixologik konfliktlar, stresslar va 
fiziologik patologiyalar) ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Borliqning ichdan ziddiyatligi – ob‘ektiv hodisa, tabiat va jamiyatning asosiy va umumiy 
xossasidir. Har bir inson hayotiga kelsak, u ziddiyatlar bilan har kuni to‗qnash keladi, qarorlar qabul 
qiladi, baholar beradi, o‗z qilmishlaridan pushaymon bo‗ladi, ko‗pincha yo‗l qo‗ygan xatolaridan 
afsus chekadi. Har qanday voqea, vaziyat, taxminning ichki ziddiyatlarini ko‗rib, o‗zi qabul 
qilayotgan qarorlarning ijobiy va salbiy tomonlarini taroziga solish tafakkurning etuklik belgisidir.
Bizni qurshagan dunyoda ziddiyatlar juda serqirra; ularni turli asoslarga ko‗ra tasniflash odat 
tusini olgan 
YUqorida aytilganlardan kelib chiqib Shuni qayd etish mumkinki, dialektik ziddiyatlilik 
qonuni barcha narsalar, tizimlar, hodisalar va jarayonlar ichki ziddiyatlar, qarama-qarshi tomonlar 
va tedensiyalar bilan tavsiflanishini nazarda tutadi. Ularning o‗zaro aloqasi, ular o‗rtasidagi 
«kurash» o‗zgarish va rivojlanish manbai hisoblanadi, ziddiyatlarning kuchayishiga sabab bo‗ladi. 
Bu ziddiyatlar oxir-oqibatda muayyan bosqichda eskining yo‗qolishi va Yangining vujudga kelishi 
bilan echiladi.
Dialektika tizimida bu qonunning markaziy o‗rni nima bilan belgilanadi? Birinchidan, bu 
qonun har qanday harakat va rivojlanish manbaini yoritadi, ya‘ni rivojlanish nazariyasining eng 
muhim savollariga javob beradi. Ikkinchidan, bu qonun dialektikaning qolgan barcha qonunlari va 
kategoriyalarining asosi hisoblanadi. Ko‗rsatilgan qonunlar va kategoriyalarning har birida biz 
birlik va kurash munosabati bilan bog‗liq bo‗lgan qarama-qarshiliklarga duch kelamiz. 
Uchinchidan, dialektik ziddiyatlilik qonuni yagonani tafakkurda ikkilantirish va uning qarama-
qarshiliklarini ularning tahlilini sintez bilan birlashtirish orqali o‗rganishni talab qilib, bilish 
dialektik metodining bosh mazmunini belgilaydi.