Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Dialektik ziddiyat
– bir-birini istisno etuvchi qarama-qarshiliklarning bilvosita birligidir. 
Qarama-qarshiliklar – ziddiyatlarning negizi, bog‗lovchi bo‗g‗inlar esa – ularni echish 
mexanizmidir. Quyidagi dalillar bog‗lovchi bo‗g‗inlar roli va qarama-qarshiliklar tushunchasiga 
misol bo‗lishi mumkin: Irsiyat va o‗zgaruvchanlik qutblarida nafaqat organizmning avvalgi holati, 
balki o‗zlashtirilgan Yangi belgilari ham saqlanishini ta‘minlovchi genetik kod bog‗lovchi bo‗g‗in 
hisoblanadi. Ijtimoiy hayotda jamiyatning o‗ta boy va o‗ta qashshoq qatlamlari qarama-qarshiliklari 
o‗rtasida bog‗lovchi bo‗g‗in vazifasini o‗rta sinf bajaradi. O‗rta sinf mamlakat aholisining aksariyat 
qismini tashkil etishi lozimligi, aks holda jamiyat holati doimo beqaror bo‗lishini Aristotel qadim 

---

153 
zamonlardayoq qayd etgan. Zero, mayda mulkdorlar olgan daromadining bir qismini o‗z ishini 
rivojlantirishga yo‗naltiradi, bozor kon‘yunkturasini o‗rganadi va unga juda tez moslashadi, bozorni 
zarur tovarlar va xizmatlar bilan boyitadi. YAna bir misol – shaxs va jamiyat munosabatlari. 
Ma‘lumki, shaxs va jamiyat qarama-qarshiliklar hisoblanadi, shaxs a‘zo bo‗lgan ijtimoiy guruhlar 
ularning o‗rtasida bog‗lovchi bo‗g‗in sifatida amal qiladi. Bu va boshqa dalillar bilishda ichki 
qarama-qarshiliklar mavjudlgini ham, bog‗lovchi bo‗g‗inlarni ham hisobga olish muhim ekanligini 
ko‗rsatadi. XX asr 30-yillarining boshida ingliz fizigi Pol Dirak pozitronlar, ya‘ni elektronlarga 
o‗xshash, lekin musbat zaryadga ega bo‗lgan zarralar mavjudligini bashorat qildi. Garchi olim o‗z 
nazariyasida biron-bir xato topmagan bo‗lsa-da, aksilzarralar mavjudligiga uning ishonchi yuq edi.
Shunday qilib, qarama-qarshiliklar aloqasi va ziddiyatlarni echishning bir-biri bilan bilvosita 
bog‗liqligi umumiy xususiyat kasb etadi, aloqa usuli esa bog‗lanish xususiyati bilan belgilanadi. 
Bog‗lovchi bo‗g‗inlarning o‗zi ziddiyat qarama-qarshi a‘zolari xossalarining uyg‗unligidan tashkil 
topadi. 
Tafovut - 
avvalgi holatdan saqlanib qolgan xossalar ustunlik qilgani holda, ayni bir predmet 
xossalarining mos kelmasligidir.
«Tafovut» - har xillik, o‗z-o‗ziga, boshqa narsalar, hodisalar, 
jihatlarga mos kelmaslik munosabati. Tafovut kuchli yoki ahamiyatsiz bo‗lishi mumkin. 
Kuchli 
tafovut – predmetning o‗z-o‗zi bilan ziddiyatga kirishish omili
. Bu qarama-qarshilik bosqichi bo‗lib, 
uning echilishi predmetning butunlay o‗zgarishiga olib keladi. Shunday qilib, ziddiyatlarning 
kuchayishi va o‗z echimini topishi rivojlanish manbai hisoblanadi.
Rivojlanish manbai va rivojlanishni harakatlantiruvchi kuchni farqlash lozim. Rivojlanish 
manbai – ichki hodisa, predmetning ichki ziddiyatlaridir. Vaholanki, tashqi ziddiyat ham 
rivojlanishni harakatlantiruvchi kuch bo‗lishi mumkin. Masalan, siz shamollab qoldingiz. Ayni 
holda tashqi muhit sizning holatingiz o‗zgarishini harakatlantiruvchi kuch bo‗ldi. Dialektik ziddiyat 
tarkibida asosiy tomon manfiy xususiyatga ega, chunki u mazkur ziddiyatni bartaraf etish, inkor 
qilishga qaratilgan. Musbat tomon mazkur ziddiyatni saqlashga qaratilgan.