Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

J=F max / t max, 
Бунда: J – тезлик-куч индекси; 
F max – берилган ҳаракатда кўрсатилган кучнинг максимал
кўрсаткичи; 
t
max – максимал кучга эришиш вақти. 
Кучни бирданига намоён этиш мумкин эмас. Максимал кучни 
кўрсатиш учун мушакларга вақт керак. Аниқланганидек, таҳдақан 
ҳаракат бошланишидан 0,3 сония ўтгандан сўнг мушак максимум 
90% га тенг кучни намоён этади. Шу билан бирга спортда 0,3 
сониядан камроқ вақтда бажарадиган ҳаракатлар кўп. Масалан, энг 
кучли спринтерларда югуриш олдидаги итарилишга 100-60 
мс
, 
узунликка сакрашда 150 
мс
«фосбюри-флоп» усулида баландликка 
сакрашда 180 
мс
, чанғи трамплинида 200-180 
мс
, найзани отишда 
таҳдақан 150 
мс
. 
Бу ҳолларда инсон максимал кучни кўрсатишга улгурмайди. 
Шунинг учун куч қобилиятларини етакчи омили намоён бўлаётган 
кучнинг катталиги эмас, балки унинг ўсиш тезлиги, яъни 
куч 
градиентидир.
Спортчиларнинг малакаси ошгани сари найзани отишдаги 
ҳаракатларда, ядрони итаришда, югуришда, сакрашдаги итари-
лишларга сарф этиладиган вақт камайиши бунга исбот бўла олади. 
Шундай қилиб, тезлик-куч машқларида максимал кучнинг 
ошиши натижани яхшилашга олиб келмаслиги мумкин. Демак, куч 
кўрсаткичлари паст, лекин юқори 
гридиент кўрсаткичларига
эга 
бўлган Спортчилар, каттароқ куч имкониятларига эга бўлган 
рақибини ютиш мумкин.
Замонавий тадқиқотлар натижасида куч қобилиятларининг яна 
бир намоён бўлиши кузатилади ва мушакларнинг қайишқоқ 
деформация энергиясини тўплаш ҳамда қўллаш қобилияти «реактив 
қобилият» деб номланади. Бу қобилият мушакларнинг интенсив 
механик чўзилишидан кейин, яъни уларнинг динамик юкламаси 

---

64 
максимал ривожланаётган шароитларда кўнувчи ишдан енгувчига тез 
ўтишдаги кучли ҳаракат пайдо бўлиши билан тавсифланади. 
Дастлабки чўзилиш мушакларнинг қайишқоқ деформациясини 
келтириб чиқаради ва уларда маълум кучланиш потенциалини 
(нометаболик энергия) тўплашни таъминлайди. 
Аниқланганидек, амортизация босқичсида мушаклар чўзи-
лиши қанча кескин бўлса, мушаклар кўнувчи ишлашдан енгувчи 
ишлашга шунча тез ўтади, уларнинг қисқариш кучи ва тезлиги ҳам 
шунча юқори бўлади. Мушакларнинг кейинги қайишқоқ энергия-
сини сақлаб қолиш учун, югуришда, сакрашда ва бошқа ҳаракат-
ларда юқори тежамкорлик натижасини таъминлайди.
Масалан, гимнастикачиларда кўнувчи ишдан енгувчига ўтиш 
вақти сакраш даражаси билан кескин боғлиқ.
Ижтимоий тарбия амалиётида инсоннинг мутлоқ ва нисбий 
мушак кучини ҳам фарқлайдилар.