Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалик вазирлиги

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ҚИШЛОҚ ВА СУВ

ХЎЖАЛИК ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ
ЎСИМЛИКШУНОСЛИК КАФЕДРАСИ
“ЕМ-ХАШАК ЕТИШТИРИШ ”

фанидан маъруза матн тезислари

5А620202-Ўсимликшунослик мутахассислиги йўналишидаги

магистрантлар учун мўлжалланган

ТОШКЕНТ-2003

Сизга тавсия этилган “Ем-хашак етиштириш ” фани бўйича маъруза матнлари тезтслари намунавий дастур асосида ёзилган бўлиб, ушбу фанга доир асосий тушунчалар ва маълумотлар қисқа баён этилди. Фанни чуқур ва муккамал эгаллаш учун кўрсатилган адабиётлардан фойдаланишни тавсия этамиз.

Сизга тақдим этилаётган ушбу маъруза матнлари тезислари фанни ўрганишга илмий ва услубий ёрдам кўрсатади деган умиддамиз ва ўз навбатида сизга омад тилаймиз.
Қўлланма магистрантлар, аспирантлар, илмий ходимлар ва ўқитувчилар учун мўлжалланган.


ТУЗУВЧИ:
Қишлоқ хўжалик фанлари доктори профессор Х.Н.Атабаева


ТАҚРИЗЧИЛАР:
~.Қ.Қурбонов ЎИТИ бўлим бошлиғи, қ.х.ф.д., профессор
Р.Рўзметов Пахтачилик кафедрасининг доценти

Маъруза тезиси ўсимликшунослик кафедрасининг 2002 йил,27 ноябр 4-сонли баённома; агрономия факултети ўқув-услубий кенгашининг 2002 й.,30 ноябр 3-сонли баённомаси ва Университет илмий кенгашининг қарори 2002 й.,26 декабр, 4-сонли баённомаси билан тасдиқланган ва чоп этишга рухсат берилган.

Маъруза мавзуларè

т\р	Маъруза мавзулари	соат
1.	Ем-хашакнинг аҳамияти, озуқа турлари ва сифат кўр Саткичлари	2
2.	Хашаки донли, дон-дуккакли экинлар	2
3.	Хашаки илдизмевали ва туганакмевали экинлар	2
4.	Ем-хашак ўтлар	2
5.	Силосбоп ва янги ем-хашак экинлар экинлар	2
6.	Ем-хашак экинларини қўшиб, такрорий ва оралиқ экин сифатида экиш	2
7	. Яшил конвейер	2
8	Табиий яйлов ва ўсимликлар турлари,яйлов барпо этиш технологияси	2
9	Яйловлардан самарали фойдаланиш технологияси	2
10.	Озуқалар тайёрлаш технологияси	2
	Жами	20

Амалий машғулот мавзулари

Т.р.	Мавзулар	Соат
1	Озуқаларни турлари ва сифат кўрсаткичлари	2
2	Хашаки донли ва дон-дуккакли экинларни сифат кўрсаткичлари	2
3	Хашаки илдизмева ва туганакмевали экинларни морфологияси ва сифат кўрсаткичлари	2
4	Ем-хашак ўтларни морфологияси ва сифат кўрсаткичлари	2
5	Силосбоп экинларни морфологияси ва сифат кўрсаткичлари	2
6	Такрорий ва оралиқ экин экинларни етиштириш технологиясини агротақвимини тузиш	2
7	Яшил конвейер тизимини тузиб бериш	2
8	Яйлов ўсимликларини морфологияси	2
9	Яйлов барпо этиш учун ўт аралашмаларини тузиш	2
10	Тайёрланган озуқаларни сифатини ва ҳажмини аниқлаш	2
	Жами	20

1.МАВЗУ. « ЕМ-ХАШАК ЕТИШТИРИШНИ АҲАМИЯТИ.ОЗУҚА ТУРЛАРИ ВА СИФАТ КЎРСАТКИЧЛАРИ».

Режа:

1. 
   Ем-хашак етиштириш фанининг аҳамияти.
   
2. 
   Озуқа турлари
   
3. 
   Озуқа сифатини баҳолаш.
   

1.Аҳолининг чорва молларига бўлган талаби ҳар доим ўсиб бормоқда. Ўзбекистоннинг Мустақиллик даврларида шу муаммони ҳал қилишда анча тадбирлар ўтказилди Бу тадбирларнинг асосий йўналиши - ем-хашак базасини яратиш. Бу иш жараёнида ташкилий, хўжалик ва технологик тадбирлар бажарилиб чорвани озуқалар билан таьминлаш имконияти яратилади
Фан сифатида ем-хашак етиштириш фани деҳқончилик, ўсимликшунослик фанларига асосланади, узвий боғланган. Ем-хашак етиштириш фани 3-қисмдан иборат: а) Табиий яйлов ва пичанзорлардан озуқа етиштириш. б) Далачиликда ем-хашак етиштириш. в) Озуқаларни тайёрлаш ва сақлаш технологиялар.
Ем-хашак етиштириш фаннининг мақсади - юқори сифатли зоотехния талабига жавоб берадиган озуқа етиштириш.
2.Чорвани боқишда ўсимликлардан, чорва маҳсулоти ва минерал моддалардан тайёрланган озуқалар билан фойдаланилади.
Ўсимликлардан тайёрланадиган озуқалар: кўкат, дағал хашаки пичан, сомон, сенаж, силос, дон, илдизмева, туганакмева ва полиз экинлари мевалар, хазон, бута ва яримбуталарнинг бир йиллик новдалари. Бу озуқаларнинг орасида энг кўп тарқалган, арзони - бу кўкат. кўкат табиий яйловлар, пичанзорлар ва махсус экилган ем-хашак ўтлардан тайёрланади. Дағал хашак кўпинча табиий пичанзорлардан тайёрланади. Сомон дон экинларининг поясидир. Молларга озуқа сифатида ишлатилади. Сенаж ва силос - бу герметик усулда тайёрланган озуқалар қишда бу озуқалар асосий сервитаминли, серсувли озуқалардир. Чорвачиликдан энг кўп қўлланадиган озуқа -бу пичандир. Пичан дуккакли ва қўнғирбошли ўтлардан тайёрланади, озуқанинг хажмини 40 % ни эгаллайди.
Чорвачиликда чорва маҳсулоти ҳам озуқа сифатида қўлланади - бу сут, айрон, суяк ва балиқ уни. Бу озуқалар таркибида оқсил, ёғ, кальций ва фосфор кўп бўлади, молларни суягини бақувват қилади. Чорва маҳсулотидан тайёрланган озуқалар ўсимликлардан тайёрланган озуқаларга қўшиб унинг сифатини ошириш учун қўлланади. Соф ҳолда озуқалар молларга берилмайди.
Молларни озиқлантиришда минерал моддалар ҳам кўп қўлланади, асосан ош тузи. Бундан ташқари фосфор, кальцийли тузлар, амидлар, преципитат, мочевина, оқсилли моддалар кенг қўлланади. Минерал моддалар ҳам озгинадин ўсимлик озуқаларига қўшиб берилади.
Озуқа сифатида енгил саноат чиқиндилари (кунжара, шрот, меласса, барда, лавлаги шинниси ва жом), озиқ-овқат корхоналарининг чиқиндилари (нон, қолган овқат, пўчоқ ) ишлатилади. Бундай чиқиндилар катта шаҳарларда ва завод-фабрика жойлашган туманларда кўп бўлади.
3.Озуқа сифатини баҳолашда асосан “Озуқа бирлиги” қўлланади. Ўзбекистонда ва МДХ озуқа бирлиги деб 1 кг қуруқ сули дони олинган. Озуқа бирлигидан ем-хашак етиштириш режаси ва суткалик рацион тузларидан фойдаланилади. Ем-хашак экинларининг ҳосили ҳам озуқа бирлиги билан кўрсатилади. Махсус маьлумотномаларда озуқаларнинг тўйимлилиги кўрсатилган.
Озуқага бўлган талаб - бир озуқа бирлигига 100-120 г оқсил тўғри келиши керак. Озуқани сифатини аниқ бахолашда тўла зоотехния таҳлил қилинади- бундан озуқа таркибидаги оқсил, ёғ ва карбон сувларининг миқдори ҳамда каротин, витаминлар, кальций ва фосфор миқдори аниқланади.

Саволлар:

1.Озуқани ҳазм бўлиши деб нимани тушунасиз.
2.Қувватли озуқа бирлиги деб нимага айтилади.
3.Пичан эквиваленти деб нимага айтилади.
4.Пичан, сенаж ва силосни намлиги қачон бўлиши керак

Адабиётлар:

1.Н.Г.Андреев-Луговое и полевое кормопроизводство-М.Колос,1984,495 с.
2. Х.Атабаева, З.Умаров ва бошқ.-Ем-хашак етиштириш-Т.Меҳнат, 1997,151 б.
3.В.Далакьян, Ш.Рахманова-Корма Узбекистана-Т.Меҳнат, 1986, 259 с.
4.Справочник по кормопроизводству -М.Агропромиздат,1985,413 с.