Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги

B
b
 = N
b
 + O
rb
bunda B
b
–baholash byudjeti; N
b
–nazorat byudjeti; O
rb
–rahbariyat va 
xodimlarga bog‗liq va bog‗liq bo‗lmagan omillar. 
Baholash byudjetidan xodimlar faoliyatini baholash va rag‗batlantirishda 
samarali foydalanilishi mumkin. 
Iqtisodiy adabiyotlarda byudjetlashtirishga an'anaviy yondashuvlar qattiq 
tanqid qilinmoqda. Bunda asosiy masala byudjetlashtirishni korxona strategiyasiga 
yo‗naltirilmaganligidir, 60 % korxonalarda byudjetlar strategiyasiga mos ravishda 
tuzilmayotganligidir. O‗rganilgan manbalar asosida byudjetlashtirish tanqidiga oid
fikr-mulohazalar umumlashtirildi (17-ilova). 

---

182 
Ilovani tahlil qilish byudjetlashtirishdan butunlay voz kechish ko‗p mablag‗ 
va kuch talab qilishi sababli korxonalar tomonidan mazkur boshqaruv vositasidan 
voz kechilmayotganligini ko‗rsatmoqda. 
Shunga qaramay nazariya va amaliyotda byudjetlashtirishning an'anaviy 
yondashuviga nisbatan samaraliroq vositasini izlash davom etmoqda. Unga
J. Xoup va R. Freyzerlarni byudjetdan voz kechishga oid takliflaridan tortib to
D. Norton va R. Kaplanlarni balanslashtirilgan ko‗rsatkichlarni joriy etish 
to‗g‗risidagi tavsiyalarigacha kiradi. 
Yuqorida ta'kidlangan byudjetlashtirishdagi muammolarni hal etish uchun 
bizningcha byudjetlashtirish tizimini samarali faoliyat ko‗rsatish tamoyillarini joriy 
etish lozim (18-ilova). 
Byudjetlashtirishda yuqorida ta'kidlangan muammolarning ko‗pligi va uni 
takomillashtirish 
bo‗yicha 
ko‗plab 
fikrlar 
aytilayotganligiga 
qaramay 
korxonalarning asosiy qismi an'anaviy byudjetlashtirishdan foydalanmoqda. 
Buning ko‗pgina sabablari mavjud (19-ilova).
 
Byudjetlashtirishni joriy etgandan so‗ng to‗xtab qolmaslik kerak. Doimiy 
ravishda diagnostika qilinishi va kelgusida optimallashtirish (takomillashtirish) 
uchun byudjetlashtirish tizimini tahlil qilish uslubiga ega bo‗lish lozim.
Byudjetlashtirishni har tomonlama tavsiflovchi mezonlari: byudjetlashtirish 
xarajatlari, byudjetlarga tuzatish kiritish, menejerlar tomonidan nazorat qilish, 
rejalashtirish doirasi, xodimlar motivasiyasiga ta'siri, tashkiliy tuzilmalarning aks 
ettirilishi, byudjet shakllari yagonaligi, ma'lumotlar shaffofligi va axborot 
texnologiyalari bilan uyg‗unligi mavjud.
Ushbu tahlil quyidagi sxema bo‗yicha o‗tkazilishi kerak :