Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент ирригация ва мелиорация

1.27-расм. Термофил режимида биочиқиндиларга ишлов бериш 
жараѐнида қуруқ органик модда концентрациясининг қуруқ 
органик модда парчаланишига боғлиқлиги: 
1 – қуруқ органик 
модда миқдори 2% бўлганда; 2 – қуруқ органик модда миқдори 6% 
бўлганда; 3 – қуруқ органик модда миқдори 10 % бўлганда; 4 – қуруқ 
органик модда миқдори 12% бўлганда. 
Тажрибаларда (термофил иссиқлик ҳарорат ҳолатида) био-
реакторда қайта ишланган биомасса биореакторда қайта ишлов бериб 
бўлингандан сўнг умуман қатламларга ажралмади ва у яна аэроб 
ҳолатида ачий бошлади (1-бўлимга қаранг). 

---

67 
Ўз тажрибалари натижаларини таҳлил қилиб, У.Эшанкулов 
биомассанинг 95%ли намликда уч фазали (уч қатламли) концентра-
циялари бир-биридан ажралиб туради, унинг намлиги 94%га туш-
ганда қатламларга ажралиш яна икки фазали худди 98% дагидек 
шаклни олади, деган хулосаларга келади. 
Суюқ биомассани фойдали бижғитиш учун уни қатламларга 
бўлиниш таснифини қилган маъқул, чунки унинг бижғиш тезлиги 
биомасса таркибидаги механик майдаланувчанликка боғлиқ бўлади. 
Аммо биореакторлардаги биомассани ҳарорат ҳолати чиқаѐтган 
биомассанинг таркибий қисмига боғлиқлигини ѐдда тутиш керак.
Термофил иссиқлик ҳолатида мўътадил ишлаб турган биореак-
тордан чиқаѐтган биомассанинг қатламланишини кўриш мақсадида 
тажрибалар ўтказилди.
Тажрибаларда биогаз олиш қурилмасидан чиқарилаѐтган био-
масса тиндиришга турли вақтларда тутуб туриш мақсадида ўлчов 
трубкаларида қўйилди (6,12 ... 48 соатларда). Термофил иссиқлик 
ҳолатида ишлаѐтган биореактордан чиқаѐтган биошлам 72 соат 
(атроф-муҳит ҳароратида) тутиб турилганда ҳеч қандай ўзгариш 
сезилмади. Биошламни фильтрлашда (сувсизлантириш) унинг бу 
жиҳатини инобатга олиш керак бўлади. 
Биогаз олиш қурилмаларининг асосий жиҳозлари, уларнинг 
тури бир-биридан фарқланади. Шундай биореакторларни ишлатиш-
нинг синфлар бўйича тақсимланиш схемаси қуйида келтирилган 
(1.28-расм). Улар турли хилдаги ихтиѐрий ишлатиладиган биогаз 
олиш реакторларидан иборат бўлмоқда. Бундай биореакторлар икки 
ѐки кўп секцияли бўлиб, бижғитиш жараѐнини бир неча пағонада 
амалга ошириши кўзда тутилади. 
Конструктив тузилиши бўйича эса бир неча турга бўлинади ва 
улар асосан тўрт ҳолатига қараб баҳоланади:
– рН миқдорига қараб; 
– биореакторларга биомассани тўлатиш усулига қараб:
– доимий янгиланиб турувчи;
– маълум оралиқда янгиланувчи; 
– биомассанинг гидравлик ҳолатига қараб;
– суюқ (намлилик даражаси 96% дан юқори);
– қуюқ (намлилик даражаси 86% дан паст); 
– биореактордаги иссиқлик ҳолатини сақлаб туриш усулига 
қараб; 

---

68 
– психрофил; – мезофилл; – термофил.