Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

Буғдойнинг сариқ шилимшиқ бактериози
Касаллик 1917 йилда Хиндистонда аниқланган. У Осиё (Хиндистон, Ироқ, Хитой) да, Австралияда ва Африка (Миср Араб Республикаси, Эфиопия) давлатларида учрайди. Касаллик туфайли 50 % ҳосил нобуд бўлади. Касалликнинг дастлабки белгилари буғдой барги ва барг қўлтиғида чўзинчоқ оқ ёки сариқ доғлар тарзида намоён бўлади. Кейичалик барглар буралиб, шилимшиқланади. Буғдой пояси букланиб, ўсимлик ўсишдан орқада қолади. Буғдой бошоғи шакли ўзгариб кетади, барг қўлтиғидан ажралмасада, зич бошоқлар ҳосил қилиб, устини оч сариқ рангдаги шилимшиқ билан қопланади (20- расм).

20-расм. Буғдойнинг сариқ шилимшиқ бактериози - Ciavibacter tritici (Carlson, Vidaver) Davis,: 1-касалланган буғдой ўсимлиги; 2- буғдой нематодасининг галлари; 3-касалланган дон; 4-касалланган бошоқ.

Касалликни Corynebacterium tritici (Нutchinson,1917), Burkholder, 1948 бактерияси келтириб чиқаради. Бу бактериялар грамманфий, таёқчасимон бўлиб, бир томонида эгилган 0,8 х 2,4 мкм ўлчамдаги хивчин ҳосил қилади. Касалликнинг тарқалиши учун 20- 30⁰ C ҳароратда тез ривожланса, 50⁰ С да нобуд бўлади. Касаллик зарарланган уруғ, касалланган ўсимлик қолдиғи орқали ва буғдой нематодалари орқали тарқалади. Инфекция кўчатларга тушиб, бирламчи зарарласа, сув, ёмғир, ҳашарот, шамол воситасида тарқалади. Касаллланган ўсимлик ўсишдан орқада қолиб, умуман ҳосил бермайди.

Касаллик белгилари баргда чўзинчоқ, узун сариқ доғлар тарзида намоён бўлади. Кейинчалик шакли ўзгарган бошоқ ҳосил бўлиб, ўзидан сариқ суюқлик ажратиб чиқаради. Бу суюқлик бошоқнинг қипиқлар орасида ҳосил бўлади. Қуруқ иқлим шароитида суюқлик қуриб, қотади ва сариқ ранг ҳосил қилади. Касалланган ўсимлик уруғи ғадир - будир, шакли кичик бўлиб, сариқ доғ билан қопланади.
Касалликка қарши курашда уруғни фитосанитар назорат қилмасдан экиш мумкин эмас. Касаллик тарқалган регионлардан келган уруғлар карантин питомникларида экилиб текширилиши керак. Экинзорларни вегетация давомида назорат қилиш, касалланган ўсимлик намуналарини ёқиб ташлаш, уруғни гранозон билан 2 кг/т миқдорида ишлов бериш керак.