Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети шералиев Абдусаид Шералиевич

Бактерияларнинг кўпайиши

Бактерияларнинг кўпайишида, экологик шароит, озиқа муҳити ва насл қолдириш хусусияти асосий ҳисобланади. Бактерияларнинг патоген турларида ҳам доим жинсий кўпайиш жараёнида янги белгилар билан ирқлари пайдо бўлиб, ўзгарувчанлик хусусияти амалга ошади.

Бактерияларнинг авлодини ўзгариши рекомбинациясининг бир неча шакллари бордир: (жинсий кўпайиш) – Трансформация, трансдукция ва коньюгация (11-расм).


11-расм. Бактерияларнинг кўпайиш усуллари
Трансформация бактерия ҳужайрасига бошқа ҳужайранинг оқсили ўрнига ДНК манбайи ва уни қабул қилиб олувчи реципиент генотипи ўзгаради, яьни донор ҳужайра реципиент ҳужайрани оталантиради.
Трансмормацияда бир бактерия штаммидан ажратилган иккинчи штамм тирик ҳужайралари томонидан ютилиб, уларнинг ирсиятига таъсир этади.
Трансдукция шаклида эса, ирсий моддалар бир бактерия ҳужайрасидан иккинчи бактерия ҳужайрасига бактериофаглар (бактерия вируслари) ёрдамида ўтади. Трансиндукция – бактерия вируслари томонидан унинг генларини иккинчи бир бактерия ҳужайрасига олиб ўтиш жараёнидир. Фақат донор бактерия генидан патогенлик, вирулентлик хусусиятларни иккинчи бактерия - реципиентга олиб ўтади.
Бактерияларнинг ўсиши ва ривожланиши турли факторларга боғлиқ. Фитопатоген бактериялар 5-10⁰С да кўпайишни бошлайди. Кўпайиш учун оптимал ҳарорат 25-30⁰ С бўлса, кўпайишнинг тўхташи 33 - 40⁰ С ҳароратда амалга ошади.
Коньюгацияда иккита бактериал ҳужайралар ўртасида алоқа юз беради ва ирсий омиллар бир ҳужайрадан донор иккинчи ҳужайрага (реципиент) ўтади. Коньюгация - бир бактерия ҳужайрасидаги генлар йиғиндиси иккинчисига цитоплазматик кўприк орқали ўтиш усулидир.
Юқорида кўрсатилган усуллар далолат беришича бактериялар жинссиз ва жинсий усулда кўпаяди. Натижада, генетик белгилар бир ҳужайрадан иккинчисига алмашади.
Бактериялар қулай экологик шароитда жинссиз усулда чексиз кўпайиш хусусиятига эга. Фитопатоген бактериялар жинссиз кўпайиши оналик ҳужайранинг тенг бўлиниши йўли билан ўтади. Бактериялар ҳужайраси кўндаланг тўсиқ ҳосил қилиб тенг иккига оддий бўлиниш йўли билан кўпаяди (12-расм). Қулай экологик шароит бўлганда бактериялар ҳар 20 минут давомида янгидан бўлиниб улгуради.