|
“Индивидуал диагностика” усулини қўллаган ҳолда
мавзуни тизимли ёритиб бориш:
Қатор слайдларда тақдим этилган аналитик формулалардан ва
инженер ҳисоблаш натижаларини таҳлил қилган ҳолда юзага келган
муаммо тўлиқ ҳал қилинади.
Китоб ҳажмининг чекланганлигини назарда тутиб, муаммони
тўлиқ ечишга тегишли слайдларни таҳлил қилиб ўтирмаймиз. Бу
мавзу устида ишламоқчи бўлган ва қизиқувчи ўқитувчилар муаммо
ечимини келтирилган адабиётлар рўйхатидан топишлари мумкин.
Лекин педагогик технологиянинг моҳиятидан, ундан фойдала-
ниш жараёнини қўллашда юқорида келтирилган услублардан
фойдаланиш мумкин.
Маъруза якунида савол - жавоб бўлиб тегишли хулосалар
берилади.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
А.И.Селиванов, Ю.Н., Артемьев. Теоретические основы
ремонта и надежности сельскохозяйственной техники. – М.: Колос,
1978 -с.182 – 195.
2.
Л.С. Ермолов , В.М. Кряжков, В.Е. Черкун. Основы
надежности сельскохозяйственной техники. – М.: Колос, 1974.
101
3.
Д. Кокс, В. Смит. Теория восстановления/ Пер. с англ. –М.:
1967.
4.
Ремонтопригодность. //Под ред. проф. П.Н. Волкова. –М.:
Машиностроение, 1975.
5.
Справочник по надежности //Пер. с англ. Т., 1,2,3. –М.: Мир,
1969,1970.
6.
ГОСТ 19152 – 73. Система технического обслуживания и
ремонта техники. Ремонтопригодность. Состав общих требований.
3.3. Мавзу: Машиналар ресурсларини коррекциялаш
методлари
Режа:
1.
Машиналар ресурси ёки хизмат муддатларини ўзгариши ва уни аниқлаш.
2.
Ейилиш турлари, ейилишнинг биринчи ва иккинчи турлари учун маши-
налар ресурси ва хизмат муддатларини коррекциялаш методлари.
Республикамиз ўз мустақиллигини мустаҳкамлаш, жаҳон
ҳамжамиятида ўзнинг муносиб ўрнини эгаллаш жараёнида барча
соҳаларда, шу жумладан, техник иқтисодий соҳаларда кишилар
тафаккурида тубдан ўзгариш жараёни кечмоқда. Бу жараён
аср
арафасида амалга ошди. Мавжуд нарсани қидириш, маълум
нарсани такроран очиш, қилинган кашфиётни қайтадан кашф этиш
керак бўлмаганидек, ўтмишдаги олимлар бажарган ишларни
такрорлаш шарт эмас. Эришилган ютуқлардан келиб чиқиб,
жамият, инсон доимо ўзининг янги мақсадларини амалга
оширишнинг қисқа ва энг самарали йўлларини танлайди.
Жамият аъзоси бўлмиш инсонларнинг, илм аҳлининг доимо
бирор ишлаб чиқариш жараёнини ёки унда ишлатиладиган техник
воситаларнинг ишончлилик кўрсаткичларини ошириш учун техник
102
ва технологик жараёнларни ўрганиш, уларни такомиллаштириш
ишларини амалга оширишга интилишлари табиийдир. Машина-
ларни таъмирлаш ёки уларга техник хизмат кўрсатиш (ТХК)
жараёнидаги харажатлар сарфини камайтириш, иқтисодий ислоҳ
шароитини бошдан кечираетган бугунги кундаги энг муҳим,
долзарб илмий мавзулардан бири ҳисобланади. Техник ва
технологик тараққиёт таъсири натижасида машиналар ресурсини
хизмат муддатини муттасил тарзда ошириш, уларни коррекциялаш
йўллари кандай? Келинг, ушбу масалани таҳлил қилайлик.
Бугунги кунда машиналарни ТХК ва таъмирлашга кетадиган
минимал харажатлар сарфи (х
с
) бўйича улардаги алмаштириладиган
конструктив ва янгиланадиган ноконструктив элементларнинг
ресурси ёки хизмат муддатини аниқлаш жараёнини икки босқичга
бўлиш мумкин. Уларнинг биринчи босқичида барча конструктив
элементларнинг ресурси ёки хизмат муддати аниқланади. Иккинчи
босқичда эса бутун бир машинанинг ресурси (хизмат муддати)
аниқланади.
Минимал харажатлар ва сарфлар ҳажмини график кўринишда
қуйидаги формула ёрдамида аниқлаш мумкин [2]:
x
ix
i
ix
ь
x
t
Qj
n
Q
n
Q
U
)
1
(
)
1
(
, (1)
бу ерда
i
ix
Q
n
)
1
(
- эҳтиёт қисмларга тегишли харажатлар йиғиндиси,
сўм;
j
jx
Q
n
)
1
(
- техник ҳизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларига
тегишли (эҳтиёт қисмларсиз) харажатлар йиғиндиси, сўм;
t
x
– машинанинг ишлаш вақти, мото-с (га, т, км ва ҳ.к.).
U
x
– энг кам харажатлар ҳажмини аниқлаш учун илгари
бажарилган ҳисобот натижаларидан фойдаланилади.
Машиналар, жисмоний ейилишдан ташқари, маънавий
эскиради. Маънавий ейилишнинг олдини олишдаги энг қулай йўли-
машинадан жадал равишда фойдаланиш, сўнг анча такомиллаш-
Ганини харид қилиб, ундан ҳам жадал фойдаланиш ва ҳ.к.
Кўпчилик хорижий давлатларда янги техника бир қўлда кўпи билан
2-3 йил интенсив тарзда фойдаланилганидан кейин иккинчи қўлга
сотиб юборилади. Ўрнига янгиси олинади.
Маънавий ейилиш (эскириш) ишлаб чиқариш жараёнида ўз
функциясини
бажариш
борасида
ўз
имкониятларини
103
пасайтирмайди. Янги, арзон, унумдорлиги баланд ва самаралирок
машиналар пайдо бўлганда иқтисодий ҳолатни ўзгартириб
юборади, халос.
Маънавий ейилиш икки турга бўлинади:
-маънавий ейилишнинг биринчи тури – бу ишлаб чиқариш
соҳасига нархи арзонлашган машинанинг кириб келиши билан
тавсифланади;
-маънавий ейилишнинг иккинчи тури – ҳаракатдаги техникага
нисбатан иш унумдорлиги баланд ва самаралироғи пайдо бўлиши
сабабли мавжуд техниканинг қадрсизланишидир.
Агар маънавий эскирган техникалардан фойдаланиш давом
этилаверадиган бўлса, маҳсулот таннархи ортиб кетади. Чунки анча
такомиллашган турдаги машиналар ишлаб чиқаришга кетган ўртача
харажатлар ҳажми анча пасаяди.
Маълумки, машинанинг жисмоний ейилиши унинг мақсадга
мувофиқ бўлган ресурси ёки унинг хизмат муддати билан
аниқланади. Маънавий ейилиш ҳисобга олинганда машинанинг
жисмоний ейилиши содир бўлишини кутиб ўтириш ярамайди.
Аксинча, маънавий ейилишнинг салбий оқибатларини бартараф
этиш учун унинг ресурси ёки хизмат муддатини ўз вақтида
корректировка қилиш зарур. Демак, 1-чи турдаги маънавий ейилган
машинани ишлаб чиқаришдан олиб ташлаш истеъмолчи учун
мақбул ҳисобланмайди, аксинча, уни интенсив тарзда ишлатиш
зарур. Ҳали тўлиқ ейилмаган машинани яроқсизга чиқариш ва
юқори
таннархдаги
маҳсулотларни
етказиш
оқибатида
камоматларга йўл қўймаслик учун истеъмолчи машинанинг
маънавий ейилиши туфайли, унинг корректировка қилинган
ресурси ёки хизмат муддатини олдиндан эътиборга олган ҳолда
қоплаш фонд заҳирасини яратишга ҳаракат қилиши лозим.
Маънавий ейилишнинг биринчи турдаги машинанинг ресурси
ёки хизмат муддатини корректировка қилиш учун мижоз
машинадаги жами жисмоний ейилишнинг ўртача суръати қанчалик
кўпайганлигини билиш керак. Чунки, айнан шу суръат қийматига
қараб, керакли ҳажмда, машина ўзининг ресурси ёки хизмат
муддатини ишлатиб бўлгунга қадар уни янгилашга қаратилган
қоплаш фондини тўплаши зарур бўлади. Бундай масалани график
ёрдамида ечиш анча қулай. Графикдаги машинанинг жами ейилиш
(нарх бирлигида) қиймати[2]:
104
Q
n
Q
Р
i
м
йигм
м
)
1
(
1
.
.
,
(2)
бу ерда Q
м
– машинанинг нархи, сўм;
Q
n
i
)
1
(
i
– эхтиёт қисмларга тегишли жами харажат ёки
камоматлар ҳажми,сўм
Сўнг, машинанинг жами ейилиш графигига кўра, манфий
бурчак
остида қўшимча О-m чизиғини ўтказамиз.Бу чизиқ
машинанинг маънавий ейилиш (эскириш) суръатини ифодалайди.
Q
1
нуқтасидан эса О-р
1
чизиғига параллел бўлган О
1
m
1
чизиғини
ўтказамиз. О
11
м
1
чизикнинг О
11
м
1
чизи`и билан тўқнашган нуктаси
t
1
-га тенг бўлган корректировка қилинган (қисқарган) ресурс
(хизмат мутдатини беради, демак, машинани тиклаш муддати
ажратилади) ҳам
t
1
-га мос равишда камайиши керак:
t
1
=Т(
1
1
1
tg
tg
tg
) .
Do'stlaringiz bilan baham: | 
