Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

Ғилдиракнинг нисбий босимини ҳисоблаш натижалари 

---

39
Шинанинг 
белгилани
ши 
(русуми) 
Шинани
нг 
юкламас
из 
диаметри 
D, см 
Юклама 
қўйилма-
гандаги 
шинанинг 
кенглиги b, 
см 
Бикирлик 
коэффи-
циенти 
C
ш
, 
кгс/см 
Шинадаг
и 
юклама
P, Н 
Нисби
й 
босим 
p, 
МПа 
6,00-16 72,5 16,2 
500 4450 
0,215 
260-20 103,8 27,5 1240 1060 
0,257 
Ҳисобий натижаларни эксперимент натижалари билан (1-
жадвал) солиштиришларнинг кўрсатишича уларнинг ўзаро фарқи 
кўп қиймат ташкил қилмаслигини кўрсатди. У атиги 4,8-7,3% 
чегарада ётишлигини кўрсатди. 
Формула (6) дан маълум бўлишича фақат шина ўлчам-
ларининг ўзгариши, яъни унинг диаметри D ва нақш кенглиги b 
нинг ўзгариши нисбий босимини камайтиради. Унга P ва C
ш
-лар 
кўп таъсир кўрсатмайди. Лекин уларни чексиз кўпайтириш босим p-
нинг ортиш эҳтимолидан ҳоли эмас. Демак, юқоридаги ишлар 
назарий тадқиқот ишлари тўлиқ амалга оширилди дейишга асос 
бўла олмайди. Улар дастлабки хулосалар қилишга имкон беради, 
холос. 
Шиналарнинг P ва C
ш
параметрларини назарий томондан 
нисбий босимга таъсирини аниқлашнинг иккита усули мавжуд: 
аналитик ва график усул 
Биз улардан биринчи аналитик усулидан фойдаланамиз. 
Тадқиқотнинг тўртинчи босқичида хусусий ҳосилаларни 
дифференциялаштириш ҳисобига (D ва b ларни ўзгармас деб қабул 
қиламиз) қуйидагига эга бўламиз: 
0
)]
(
[
2
,
3
2
/
3
2






P
D
C
P
P
D
С
дР
др
ш
ш
; 
ва 
.
0
)]
(
[
2
,
3
)
2
(
2
/
3
2
2






P
D
C
P
b
P
D
С
P
дC
др
ш
ш
ш
7) 
Иккита ҳосилаям мусбат, чунки, P, C
ш
ва D ларнинг барча 
мумкин бўлган қийматларида C
ш
D-P>0 ва C
ш
D-2P>0 га тенг. 

---

40
Шунинг учун ҳақиқатдан ҳам P ва C
ш
қийматларининг кўпайиши 
нисбий босим P нинг ортишига олиб келар экан. Демак, тадқиқот 
бошида айтилган таҳминларимиз тўлиқ тасдиқланди. Илмий 
тахминни асослашнинг график усулини талабаларга мустақил иш 
сифатида беришни тавсия этамиз.