Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ҳайвонлар касалликлари

Химиявий қуролнинг одамларга ва ҳайвонлага таъсири
Заҳарловчи моддалар ўзидан алоҳида химиявий моддаларни чиқариб оз миқдорда қулланганда ҳам ҳимояланмаган одам ва ҳайвонларни, шунингдек, ҳаво, озиқ-овқат, ем-ҳашак, сувни заҳарлаши мумкин. Бундан ташқари, одамлар ва ҳайвонлар шундай заҳарли моддаларни ишлаб чиқарадиган, сақлайдиган ва қуллайдиган корхоналардаги авария натижасида ҳам зарарланиши мумкин.
Одам ва ҳайвонларни захарлаш учун мулжалланган ЗМ лар ташқи белгиларбилан бир қанча синфларга бўлинади. Токсик таъсири ва заҳарлашнинг характерли белгиси билан улар куйидаги; 1) нервпаралитик, асосан марказий нерв системасини зарарлайди. Буларга зарин (зоман) ва у_х-газлари туридаги ЗМ лар киради; 2) тери-йиринг, узоқ битмайдиган яралар ҳосил қилиши билан терини шикастлайди (иприт); 3) умумзаҳарлаш, организмнинг бутунлай заҳарланишига олиб келади (синил кислота, хлорциан); 4) бўғиш асосан нафас органларини шикастлайди (фосген); 5) руҳий химиявий таъсирли (BZ-би-зет) группаларга бўлинади. Бундан ташқари қитиқлайдиган таъсирли заҳарловчи моддалар (хлорацетофенон куздан ёш оқишини келтиради, CS-моддаси кўздан ёш оқизади ва аксиртиради, адамсит-аксиртиради) ҳам бор.
Нерв-паралитик таъсирли ЗМ билан заҳарланиш. Нерв-паралитик таъсирли ЗМ фосфорорганик моддалардир (ФОМ). Уларга; зарин-метилфторфосфон кислоталар изоппропилининг эфир фторангидриди, деярли хидсиз, суюқлик.
Буғувчи таъсирли заҳарловчи моддалар билан зарарланиш. Фосген-карбон кислотасининг дихлорангидриди-чириётган пичан ёки чириган мева ҳидини эслатувчи рангсиз суюқлик; 8,2⁰ температурада қайнайди, зичлиги 1,42 га тенг; 8,2⁰ температурадаҳаводан 3,5 оғирроқ бўлади.
Дифосген-хлорчумоли кислотанинг трихлорметил эфири-чириётган пичан ҳидини эслатувчи рангсиз, ёғсимон суюқлик; 128⁰да қайнайди, -57⁰да музлайди, ззичлиги 1,6 га тенг.
Таъсир механизми. Фосген ва дифосген ҳаво билан ўпкага киради ва тезда бронхлар, ўпканинг, қон томирларининг (капилярнинг) эпителиаль хўжайраларига ўтади. Улар бу ерда хлорид кислота ҳосил қилиб парчаланади.
Заҳарловчи моддалар бутун молекулалари ҳамда уларнинг парчаланишидан ҳосил бўлган хлорид кислота ҳўжайраларнинг физик-химиявий хоссаларини бузади.капилярлар ва упка альвеолаларининг ўтказувчанлигини оширувчи гистамин ва бошқа моддалар ҳосил бўлади. Ўпка шиши авж олади.
Кейинги йилларда мамлакатимизда психотомиметик моддалар деб аталувчи бирикмаларнинг алоҳида группасига эътибор кучаймоқда. Бу моддалар улим ҳолларини келтириб чиқармайди, фақатгина кишилар рухий фаолиятининг вақтинча бузилишига ёки сезги органларини зарарлаш билан марказий нерв системасинининг функциясининг бузилишига олиб келади. Уларни яна галлюционерлар ҳам деб аташади. Уларнинг анча кенг тарқалгани BZ ҳисобланади. Зарарлилик белгилари 30минутдан ёки 1-3 кундан кейин йўқолади.