Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

пайдо бўлган анимизм ибтидоий эътиқоднинг универсал
шаклига айланган, чунки у кишидан нафақат эътиқод
қилиш, балки муайян удум ва маросимларни бажаришни
талаб қилган. Бу эса кейинчалик диний урф-одат ва маро­
симларни вужудга келтирган.
Анимистик тасазвурларга биноан жонзодларда руҳ мав­
жуд. Мавжудотнинг танаси руҳ учун қобиқ вазифасини ба­
жаради, лекин у танадан мустақилдир. Руҳ танани истаган
вақгда тарк этиши мумкин. У танани тарк этса, киши фаол-
лигини вақтинча йўқотади (ҳушидан кетади, туш кўради)
ёки вафот этади. Руҳ ўзининг «қобиғини» тарк этганидан ке­
йин ҳам индивидуаллигини сақлаб қолади.
Pyjyiap дунёси предметларда, жонзодларда жойлашган ва
танадан мустақил фаолият кўрсатувчи руҳларга бўлинади. Тана
ёки предмет билан боғланмаган «олий» руҳлар илоҳий ва мод­
дий дунёдаги воқеа-ҳодисаларни бошқариб туради, одамлар­
нинг ҳаёт йўлини ва вафот этганидан кейинги такдирини бел­
гилайди Одамлар руҳларнинг норозилигини вужудга келтирув­
чи ишларга эмас, балки уларнинг кўнглини олишга ҳаракат
қилишлари керак. Шу боис руҳлар шарафига диний маросим­
лар уюштирилади, байрамлар ўгказиб, қурбонлик кдлинади.
Руҳ нафас, буғ ёки соя кўринишига эга. Унинг кўриниши-
дан қайси шахсга тегишли эканлигини аниқлаш мумкин. Руҳ
одам вафот этиши сабабли «қобиғини» тарк этганидан кейин
инсонларга турлича муносабатда бўлади. Дастлабки одамлар­
га зарар етказиши мумкин, чунки унда ўзидан омадлироқ
- 40 -

---

бўлган бошқа кишиларга нисбатан ғаразгўйлик ҳисси уйғона-
ди. Лекин, вақг ўтиши билан унинг одамларга муносабати
ўзгаради. Ўлганига кўп вақг бўлган одамларнинг руҳлари ўз