Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги тошкент шаҳар халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш

1.2-асосий режа: Мактабгача ѐшдаги болалар нутқини ривожлантириш. 
1.2-асосий режанинг баѐни: 
 
Болалар боғчасида мактабгача тарбия ѐшидаги болаларга таълим ва 
тарбия беришида энг асосий вазифалардан бири болаларга она тилини 
ўргатиш, нутқини ривожлантириш, нутқий муносабатга, муомалага 
ўргатишдир. 
Нутқ ўстириш услубиѐти педагогик фан бўлиб, мактабгача тарбия 
ѐшидаги болаларда нутқни шакллантиришга қаратилган педагогик 
қонуниятларни ўрганади. 
―Нутқ ўстириш‖ услубиѐти фанининг асосий вазифаси-нутқ ўстириш 
услуби ва услубиѐтларини, уларнинг энг самарали восита- ларини илмий-
педагогик асосларда ишлаб чиқиш ва болалар боғчалари тарбиячиларини 
улар билан таъминлашдан иборатдир. Тарбиячилар эса ўзлаштирилган услуб 
ва услубиѐт ѐрдамида болаларда зарурий нутқий малака ва кўникмаларни 
ривожлантиришга ҳаракат қиладилар. 
Нутқ ўстириш услубиѐтининг мақсади болаларнинг оғзаки нутқини 
ривожлантиришдан, атрофдагилар билан нутқий мулоқотда бўлиш 
малакасини шакллантиришдан иборат. 
Нутқ ўстириш услубиѐти бошқа хусусий услубиѐтлар каби қуйидаги 
саволларга жавоб беради: 
1) нимага ўргатиш керак (болаларда қайси нутқий малакаларни 
тарбиялаш керак); 
2) қандай ўргатиш керак (болалар нутқини шакллантиришда қандай 
шароит, қайси усул ва услубиѐтлардан фойдаланиш керак); 
3) нима учун худди шундай ўргатиш керак (нутқни ривожлантириш учун 
таклиф этилаѐтган усуллар назарий ва амалий жиҳатдан қандай асосланган). 
Нутқ ўстириш услубиѐти вазифаси ўз ичига бир қанча махсус, хусусий 
вазифаларни ҳам қамраб олган. Жумладан, болалар боғчасида болалар 

---

40 
нутқини ривожлантириш бўйича қуйидаги махсус, хусусий вазифалар амалга 
оширилади: 
1.
Болаларни теварак-атроф билан таништириш, нутқини ўстириш, 
бойитиш. 
2.
Нутқнинг грамматик томонини шакллантириш. 
3.
Нутқнинг товуш маданиятини тарбиялаш. 
4.
Сўзлашув нутқини (диалог) шакллантириш. 
5.
Ҳикоя қилишга ўргатиш (монологик нутқни шакллантириш). 
6.
Болаларни бадиий адабиѐт билан таништириш. 
7.
Болаларни бошланғич саводга тайѐрлаш. 
Ушбу вазифалар ҳар бир гуруҳдаги болаларнинг ѐши ва индивидуал 
хусусиятларига кўра қуйидагича тақсимланган: 
Биринчи ва иккинчи кичик гуруҳда. 
1.
Теварак-атроф билан таништириш, нутқ ўстириш, луғатини бойитиш. 
2.
Нутқнинг грамматик томонини шакллантириш. 
3.
Нутқнинг товуш маданиятини тарбиялаш. 
4.
Сўзлашув нутқини (диалог) шакллантириш. 
5.
Бадиий адабиѐт билан таништириш. 
Ушбу гуруҳда ҳикоя қилишга (монолог нутққа) ўргатиш бўйича 
бошланғич маълумот бериш белгиланган. 
Кичик гуруҳ болалари тарбиячининг ҳикоясини эшитиб, унинг 
саволларига жавоб бера олиши, мавзулардаги расм юзасидан суҳбатларда 
иштирок этиши билан бирга, аввал эшитган эртак ва ҳикояни хотирасида 
тиклаб, унинг мазмунини бузмасдан айтиб бера олишлари лозим. 
Ўрта ва катта гуруҳларда тарбиячи болалар нутқини ривожлантириш 
бўйича қуйидаги вазифаларни амалга ошириши керак: 
1.
Болаларни теварак-атроф билан таништириш, нутқини ўстириш, 
луғатини бойитиш. 
2.
Нутқнинг грамматик томонини шакллантириш. 
3.
Нутқнинг товуш маданиятини тарбиялаш. 
4.
Сўзлашув нутқини (диалог) шакллантириш. 
5.
Ҳикоя қилишга ( монолог нутқ) ўргатиш. 
6.
Бадиий адабиѐт билан таништириш. 
Мактабга тайѐрлов гуруҳида қуйидаги вазифалар амалга оширилади: 

---

41 
1.
Болаларни теварак-атроф билан таништириш, нутқини ўстириш, 
луғатини бойитиш. 
2.
Нутқнинг грамматик томонини шакллантириш. 
3.
Нутқнинг товуш маданиятини тарбиялаш. 
4.
Сўзлашув нутқини (диалог) шакллантириш. 
5.
Ҳикоя қилишга ўргатиш (монолог нутқни шакллантириш). 
6.
Бадиий адабиѐт билан таништириш. 
7.
Болаларни савод ўргатишга тайѐрлаш.