Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги бухоро вилоят ҳокимлиги халқ таълими бошқармаси бухоро вилоят халқ таълими ходимларини қайта

МЕҲНАТ ДАРСЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ПЕДАГОГИК ВА АХБОРОТ 
КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНАЛОГИЯЛАРИ АСОСИДА 
ЎҚУВЧИЛАРНИНГИЖОДКОРЛИК ҚОБИЛЯТЛАРИНИ ОШИРИШ. 
Маманазарова Т, Сирдарё ВХТХҚТМОИ катта ўқитувчиси. Тоғаева М., Гулистон шаҳар 
12-умумтаълим мактаби меҳнат фани ўқитувчиси 
Ҳозирги кунда мамлакатимиз ҳаётининг барча жабҳаларини инноватцион 
жараёнларсиз, таълим тизимини эса компютер техналогияларисиз тасаввур қилиш 
қийин.Таълим тизимида олиб борилаётган ислоҳатлар, янгиликлар марказида ўқувчи таълим 

---

193 
жараёнининг субъекти фаол ишловчига айланади. Меҳнат дарсларида янги педагогик ва 
инноватцион техналогиялардан фойдаланиш ўқувчини дарс жараёнининг фаол 
иштирокчисига айлантиришга қаратилган бўлиб, меҳнат асослари материалларини унинг 
эгаллаган билим, кўникма ва малакаларига таянган ҳолда пухта ўзлаштиришни таъминлайди. 
Айниқса таълим жараёнида педагогик технологияларни ўқув жараёнига қўллашга 
бўлган қизиқиш, эътибор кундан- кунга кучайиб бормоқда. Бунинг сабабларидан 
бири,тингловчи ёки талаба замонавий технологиялар ёрдамида эгаллаётган билимларини 
ўзлари қидириб топишларига, мустақил ўрганиб, таҳлил қилишларига, хатто хулосаларни ҳам 
ўзлари келтириб чиқаришларига ўргатади. Ўқитувчи бу жараёнда шахснинг ривожланиши, 
шаклланиши, билим олиши ва тарбияланишига шароит яратади ва шу билан таълим 
жараёнида тингловчи асосий ўрин эгаллайди. 
Анъанавий ўқитиш тизими, айтиш мумкинки, ёзма ва оғзаки сўзларга таяниб иш 
кўриши туфайли “ахборотли ўқитиш” сифатида тавсифланади, чунки ўқитувчи фаолияти 
биргина ўқув жараёнининг ташкилотчиси сифатида эмас, балки нуфузли билимлар манбаига 
айланиб бораётганлигини таъкидлаган ҳолда баҳоланмоқда 
«Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» да таъкидлаганидек, замонавий таълим-тарбия 
ишларини давлат стандарти даражасига кўтариш учун педагогик жараёнга илғор ахборот ва 
педагогик технологияларни жорий этиш зарур. 
Илмий-техник тараққиётнинг ривожланаётган босқичида ахборотларнинг кескин 
кўпайиб бораётганлиги ва улардан ўқитиш жараёнида фойдаланиш учун вақтнинг 
чегараланганлиги, шунингдек кадрларни ҳаётга мукаммал тайёрлаш талаблари таълим 
тизимига янги педагогик технологияларни жорий этишни тақозо этмоқда 
Шу жумладан малака ошириш институтларида фанини ўқитишда қуйидагиларга катта 
эътибор қаратиш керак: 
- янги педагогик технологиянинг моҳиятини аниқлаш ва унинг назарий асосларини 
яратиш; 
- унинг принципларини ишлаб чиқиш; 
- педагогик технологияни амалда қўллаш учун самарали йўлларини танлаш 
Педагогик технологиянинг энг муҳим ютуқларидан бири - тестлар фондини, ўқув 
жараёнининг боришини тўла қамраб олган назорат - текширув топшириқлар тўпламини 
яратилишидир. Олдиндан тайёрланган, стандартлашган тестлар ишда анчагина қулайлик 
туғдиради. Ҳар бир ўқув циклида тест ёрдамида баҳолаш тезкор қайтувчан алоқа ўрнатишга 
имкон беради ва ўқув жараёнини белгиланган мақсад томон кетма-кет равишда йўналтириб 
туради. 
ФАОЛ ЎҚИТИШ МЕТОДЛАРИНИ ТАНЛАШ-Таълим технология элементларини 
танлаш ва амалга оширишда тингловчиларнинг ўқув билиш фаолиятларини эътиборга олиш 
лозим 
Идрок қилиш пайтида қанча кўп сенсорик (сезги) каналлардан фойдаланилса, эсда олиб 
қолинган билимларнинг миқдори ва сифати шунчалик юқори бўлади. 
Агар у маърузалар ўқиш (тинглаш), намойиш ва кўргазмали қилиш (кўриш, ушлаб 
кўриш ва шу кабилар) орқали берилса ва шу тўғрисида баҳслашилса, унда 3 кундан сўнг 75% 
ини эсга тушириш мумкин. 
Агар билимларни идрок қилишда бир неча сенсорик каналлар биргаликда ишга 
солинган бўлса, маълумотларнинг қисқа хотирадан узоқ хотирага ўтиш жараёни тезлашади, 
бу эса билишнинг асоси бўлиб ҳисобланади 
Тренер-ўқитувчи томонидан ҳар бир дарсни яхлит ҳолатда кўра билиш ва уни тасаввур 
этиш учун бўлажак дарс жараёнини лойиҳалаштириб олиш керак. Бунда тренер-ўқитувчига у 
томонидан бўлажак дарсни технологик харитасини тузиб олиш катта аҳамиятга эгадир. Чунки 
дарснинг технологик харитаси ҳар бир мавзу, ҳар бир дарс учун ўқитилаётган предмет, 
фаннинг хусусиятидан, тингловчиларнинг имконияти ва эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда 
тузилади.

---

194 
Бундай технологик харитани тузиш осон эмас, чунки бунинг учун тренер-ўқитувчи 
педагогика, психология, хусусий методика, педагогик ва ахборот технологияларидан хабардор 
бўлиши, шунингдек, жуда кўп методларни билиши керак бўлади. Ҳар бир дарснинг ранг-
баранг, қизиқарли бўлиши аввалдан пухта ўйлаб тузилган дарснинг лойиҳалаштирилган 
технологик харитасига боғлиқ. Дарснинг технологик харитасини қай кўринишда ёки шаклда 
тузиш, бу ўқитувчининг тажрибаси, қўйган мақсади ва ихтиёрига боғлиқ. Технологик харита 
қандай тузилган бўлмасин, унда дарс жараёни яхлит ҳолда акс этган бўлиши ҳамда аниқ 
белгиланган мақсад, вазифа ва кафолатланган натижа, дарс жараёнини ташкил этишнинг 
технологияси тўлиқ ўз ифодасини топган булиши керак. Технологик хартанинг тузилиши 
тренер-ўқитувчини дарснинг кенгайтирилган конспектини ёзишдан холос этади, чунки бундай 
харитада дарс жараёнининг барча қирралари ўз аксини топади.
Жумладан, ахборатлаштирилган мультимедияли таълим техналогияларини меҳнат 
таълимига жорий этиш орқали ўтиладиган мавзулар мазмунини ўқувчилар онгига тўлиқ ва 
мукаммал равишда сингдириш, инноватцион воситалар билан таништириш муҳум аҳамиятга 
эга. Бундан ташқари меҳнат таълимида мультимедияли воситалардан самарали 
фойдаланишнинг ўзига хос афзалликлари ҳам бор. 
Буларни қуйидагича ифодалашимиз мумкин: 
Таълимда кўргазмалилик энг асосий ўринлардан бирини эгаллайди; 
Ўқувчини изланишга ундайди; 
Ўқувчи бир вақтнинг ўзида кўради, уни эшитади, ўқувчиларга кенгроқ қамровдаги ва 
каттароқ ҳажмдаги материалларни тезроқ этказиб берилади; 
Ўқувчи тафаккурини фаоллаштириб, ижодкорлик қобилятларини шакллантиради; 
Бир дарсни ўзида бажариб бўлмайдиган қўл ишларини кўришга, ўрганишга ва эслаб 
қолишга имконият бўлади; 
Шунингдек,мавзулар мазмунини ёритишда аниматциялардан фойдаланишнинг кенг 
имкониятлари асосида ўқувчиларда ижодкорлик, ақлий ва жисмоний қобилятларини 
ривожлантириш, гармоник ривожланиши, фантазиясини бойитиш,бадиий дид ва эстетик 
маҳоратни шаклланиши, диққат ва тасаввурни активлаштириш, ранг тасвир уйғунлиги 
англаш, ажратиш каби жараёнларни шакллантиришга эришиш мумкин. 
Бўлажак мутахассисларнинг мустақил ишлашига ва таълим жараёнини назорат 
қилишга ёрдам беради.