Ўзбекистон Республикаси Халқ банкининг асосий вазифалари

2-Jadval
Respublika iqtisodiyotining asosiy tarmoqlarida oylik nominal

ish haqi nisbatlarining o’zgarishi

(o’rtasha ish haqi –100%)
Yillar Sanoat Qishloq Transport Qurilishi Maorif Bank xo’jaligi sohasi
1994 148,2 85,4 126,6 153,6 60,9 189,4

1996 139,2 54,4 136,0 166,7 70,4 184,9

1998 155,3 46,1 152,8 152,3 68,2 210,7

1999 165,2 51,6 143,3 162,3 57,2 227,6

2000 189,6 60,9 174,0 164,4 71,3 257,1

2002 165,8 47,4 145,7 131,1 56,6 250,0
Daromadlar tengsizligida katta farqlar mavjud bo’lishining asosiy sababi, bozor tizimiga asoslangan iqtisodiyotning o’z xususiyatlaridan kelib shiqadi. Bizning respublikada ham bozor iqtisodiyotiga o’tish, daromadlar tengsizligi muammosini keskinlashtiradi. Bu erda asosiy rolni mol-mulkka \uy-joy, ko’shmas mulk, aktsiya va boshqalar\ ega bo’lish omili o’ynay boshlaydi. Daromadlarning tabaqalanish jarayoni etarli darajada tez boradi, minimal darajadan bir nesha o’n baravar yuqori daromadga ega bo’lgan ijtimoiy qatlam hakllanadi. Daromadlarning tabaqalanishi mulkiy tabaqalanishni keltirib shiqaradi. Vaqt o’tishi bilan oilalarning to’plagan mol-mulki meros qoldirishi sababli daromadlar tabaqalanishining kushayishi ruy beradi.

Har xil oilalar ushun turlisha iste’mol muhit yaratiladi. Ijtimoiy tenglik va daromadlar taqsimotida adolatlikni ta’minlab berishning muhiti muammolari kelib shiqadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida daromadlar tengsizligini keltirib shiqaruvshi umumiy omillar ham mavjud bo’ladi. Bularning asosiylari quyidagilar:

kishilarning umumiy (jismoniy, aqliy va estetik) layoqatidagi farqlar;

ta’lim darajasi va malakaviy tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

tadbirkorlik mahorati va tahlikaga tayyorgarlik darajasidagi farqlar;

ishlab shiqaruvshilarning bozorda narxlarni o’rnatishga layoqatliligi (bozordagi

hukmronlik darajasidan kelib shiqib).

Bunday sharoitda davlatning daromadlarni qayta taqsimlash vazifasi daromadlar

tengsizligidagi farqlarni kamaytirish va jamiyat barsha a’zolari ushun ansha qulay moddiy hayot sharoitini ta’minlashga qaratiladi.

Daromadlar tengsizligi kamayishining taxminan 80 foizini asosan transfert to’lovlari taqozo qiladi. Aniqroq aytganda davlat transfert to’lovlari eng past daromad oluvshi kishilar guruhi daromadining asosiy qismi \70-75%\ni tashkil qiladi va qashshoqlikni yumshatishning eng muhim vositasi hisoblanadi.

Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi statistika departamenti ma’lumotlari.

12. O’zbekiston Respublikasi Xalq banki Boshqaruvining 1-sonli «O’zbekiston Respublikasi Xalq banki muassasalarida pul Hisob-kitob Hujjatlarini rasmiylashtirish, saqlash va Hisobini yuritishni tashkil etish bo’yisha» yo’riqnoma. 4 yanvarь 2000 yil.

O’zbekiston Respublikasi Davlat - tijorat Xalq bankining ustavidagi “Bank daromadini taqsimlash” bo’limida;

Bank daromadi, operatsion xarajatlari shegirib tashlangan Holda uning faoliyatini barsha turlarida tushgan tushumdan Hosil bo’ladi va amaldagi qonun Hujjatlariga muvofiq byudjetga soliqlar to’langandan keyin daromad bank kengashi tomonidan belgilangan tartibda foydalaniladi deb YOzib qo’yilgan. Hozirgi kunda barsha tijorat banklari kabi Xalq banki Ham ish faoliyatini foyda olish bilan tugatishga Harakat qiladi. SHunki bankning asosiy maqsadi foyda olish Hisoblanadi.

Bank asosiy daromadlarini bankning aktiv va passivlarini unumli boshqarishdan va samarali foydalanishdan oladi.

Aktivlar va passivlarni boshqarishning asosiy maqsadi tavakkal qilishning eng past darajasi sharoitida daromad foiz tushumlari va xarajatlar orasidagi farqni mumkin qadar oshirish YOki uni juda bo’lmaganda barqaror darajada saqlab qolishdan iborat ekaniligi malum.

Iktisodiy nuktay nazardan aktivlar va passivlarni boshkarish masalalari bir-biridan aloxida kurib shikiladi birok amaliyotda ular uzaro boglikdir

Bank balansining passiv qismidan jalb etilgan mablag’larning manbaalarini taHlil qilmasdan aktiv operatsiyalarini amalga oshirish masalasi murakkabligi bilan ajralib turadi. Tijorat banklari kabi Xalq banki Ham yo’naltirilgan resurslarni depozitlar muddatliligi asosida vaqti-vaqti bilan aniqlash va tartibga solish muammosiga dush keladi. Hozirgi vaqtda barsha tijorat banklarida Xalq bankida Ham aktivlar va passivlarni boshqarish strategiyasi avtivlar va passivlarni boshqarish bo’yisha maxsus qo’mitalarning qarorlariga muvofiq amalga oshirilmoqda. Bunday qo’mitalar foiz stavkalarining o’zgarishlari Havfiga qarshi ko’rash strategiyasini tanlaydi, shuningdek qisqa muddatli va uzoq muddatli rejalashtirish bilan shuYOullanadi, nolikvidlik xavfidan Himoyalanish shoralarini ishlab shiqaradi, berilayotgan kreditlarning sifati va kreditlash ushun mablag’larni jalb etish xarajatlari Hamda soliq majburiyatlari ustidan nazoratni tashkil etadi.

Foiz stavkalari o’zgarishi xavfidan Himoya qilish.

Bu vazifani Hal etish ushun Xalq banki etiborini kredit portfelining balansdagi aktiv va passivlari bo’yisha foiz stavkalarini o’zgarishiga etibor beriladi. Kreditlar va qimmatli qog’ozlar bo’yisha daromad qarzga olingan mablag’lar bo’yisha foiz Hisobidagi xarajatlar qisqarishiga nisbatan tezroq pasayganda xavfni kamaytirishning mumkin bo’lgan yo’llarini ishlab shiqish talab qilinadi.

.Foiz stavkalari o’zgarishia tasirshan aktivlar va foiz stavkalari o’zgarishiga tasirshan passivlar o’rtasidagi muvozanatni saqlab turish.

Ushbu vazifa zaminida foiz stavkalarini oshirish YOki pasaytirish, uzoq muddatli va qisqa muddatli foiz stavkalari o’rtasidagi nisbatning o’zgarishi kabi funktsiyalari YOtadi. Negaki bankning aksariyat passivlari muddatli, aktivlarning talab qilinishi qaytarilishi esa uzoq muddatlarga ega.

Umuman olganda Xalq bankining daromadliligini oshirish va aktivlar va passivlarni boshqarish faoliyatida axborot to’plash va uni taHlil etish, kredit sig’sati bo’yisha qarorlar qabul qilishda namog’n bo’ladi. Xalq bankining foizli va foizsiz daromadlari aktiv va passivlarni samarali boshqarishdan, unumli foydalanishdan olinadi.

Xalq bankida Ham boshqa tijorat banklarida Ham daromadlar ikkita manbaadan, yani foizli va foizsiz daromadlaridan tashkil topadi.

Foizli daromad Ham o’z navbatida bir qansha manbaalardan olinadi:

-davlat qisqa muddatli obligatsiyalari, yani GKO dan;

-yuridik va jismoniy shaxslarga uzoq va qisqa muddatli kreditlarni berish orqali oladi. Xalq bankining foizli daromadlarining katta qismini Davlat qisqa muddatli obligatsiyalaridan keladi.

Xalq banki bo’yisha foizli daromadalirini jadval ko’rinishida keltirmiz: yani joriy yilda m.s. da
3-jadval

Manbalar

Summa

Foizli daromadlar A) Tijorat bankining Markaziy bankdagi korsshetidan olgan foiz daromadlari B) Boshqa banklardagi raqamlari barsha foiz daromadlari V) Qimmatli qog’ozlarni oldi sotdisidan keladigan foizli daromadlar G) Mijozlarni majburiyatlari bo’yisha foizli daromadlari D) ssudalar va lizing operatsiyalari bo’yisha badallari va diskont foizi E) Investitsiyalar bo’yisha foiz daromadlar J) Boshqa foizli daromadlar

X x x x x x x x x x x x x x x

Tijorat banklari ushun Davlat qisqa muddatli obligatsiyalarini bir qator qulaylik tomonlari mavjud:

1. 
   Davlat qisqa muddatli obligatsiyalari Moliya Vazirligi tomonidan shiqarilib, Har bir sotib olingan obligatsiyaning malum miqdorda sotib oluvshiga daromad keltirishligi kafolatlangandir.
   
2. 
   Davlat qisqa muddatli obligatsiyalaridan olinadigan bank daromadi Hisob-kitob qilinayotganda daromad solig’iga tortilmaydi.
   

Xalq bankining foizli daromadlaridan yana bir turi bu yuridik va jismoniy shaxslarga uzoq va qisqa muddatli berilgan kreditlardan keladigan foiz daromadlari Xalq banki daromadlarining asosiy qismini foizsiz daromadlar tashkil qiladi. Foizsiz daromadlar yuridik va jismoniy shaxslarga xizmat ko’rsatilishidan olinadigan komission xizmat Haqlari Hisobiga shakllanadi.

O’zbekiston Respublikasi Xalq banki boshqaruvining 1999 yil 1 oktyabrda №54 - qarori bilan tasdiqlangan «O’zbekiston Respublikasi Xalq bankida yuridik va jismoniy shaxslarga ko’rsatiladigan xizmatlar ushun olinadigan komission xizmat Haqlari to’g’risidagi tarif» ko’rsatkishlaridan foydalanilmoqda. Bunga asosan:

• 
  Xalq banki bo’limlaridan boshqa bank bo’limlariga omonatshining arizasiga YOki HoHishiga asosan o’tkazish o’tkazilayotgan summa miqdoridan 0.5% miqdorida xizmat Haqi olinadi.
  
• 
  Agar omonatshi omonat daftarshasini yo’qotib qo’ygan Holda YOzma ravishda arxivda turgan omonat qoldiqlari to’g’risida malumot talab qilinsa eng kam ish Haqi miqdorida 30% xizmat Haqi olinadi.
  
• 
  Agar omonatshi o’z HoHishi bilan omonat qoldig’i summalaridan biron-bir komunal to’lov ushun o’tkazmoqshi bo’lsa, o’tkaziladigan summa miqdorida 0.5% bank xizmat Haqi olinadi.
  
• 
  Foydalanuvshilarning seyf xizmatlaridan foydalanishda saqlangan Har bir kun ushun eng kam ish Haqining 2% miqdorida xizmat Haqi olinadi.
  

Agar korxona YOki tashkilot o’z Hisob varaqasini ushbu bankda oshgan bo’lsa, eng kam ish Haqi miqdoridan 3 baravarigasha bir martalik bank xizmati Haqi oladi.

Xalq banki tomonidan yuridik shaxslarga xizmat ko’rsatishida Har bir tashkilotning bir oylik Debet oborot aylanmasidan shartnomaga asosan:

-agar debet aylanma 1mln. so’mgasha bo’lsa, ushbu summadan 0.7% dan xizmat Haqi olinmasligi kerak.

-agar debet aylanma 1 mln. so’mdan 3 mln. so’mgasha bo’lsa, bankning xizmat Haqi 0.5%dan kam bo’lmasligi kerak.

-agar debet aylanma 3 mln. so’mdan yuqori bo’lsa, bankning xizmat Haqi 0.3% dan kam bo’lmasligi kerak.

Xalq banki foizsiz daromadlari shu tariqa yuridik va jismoniy shaxslarga xizmat ko’rsatishidan olinadigan daromadlar Hisobiga shakllanadi. Hozirgi kunda Xalq banki bo’limlari yuridik va jismoniy shaxslarga 80 turdan ortiq faoliyat turlari bilan xizmat ko’rsatmoqda.

Foizsiz daromad manbalari quyidagilar Hisoblanadi:

1. 
   ko’rsatilgan xizmatlar ushun komission foizsiz daromadlar;
   

b) shet el valyutasidagi foyda;

v) tijorat operatsiyalaridan foyda;

g) investitsiyadan dividentlar va foyda;

d) boshqa foizsiz daromadlar.

2.Xalq banki xarajatlari va strukturasi.

Xalq bankining xarajatlarini 3 ta asosiy qisimga ajratib o’rganish mumkin.

1. 
   Foizli xarajatlar
   
2. 
   Foizsiz xarajatlar
   
3. 
   Operatsion xarajatlar
   

Foizli xarajatlar Xalq banki xarajatlarining katta qismini tashkil etadi. Foizli xarajatlar Xalq banki jalb qilgan yuridik va jismoniy shaxslardan talab qilinib olingunsha, jamg’arma va muddatli depozitlarga beriladigan foiz to’lovlaridan iboratdir.

Foizli xarajatlarni manbaalari quyidagilardan iborat:

a) Talab qilinib olinadigan depozitlar bo’yisha foizli xarajatlar.

b) Jamg’arma depozitlar bo’yisha foizli xarajatlar.

v) Muddatli depozitlar bo’yisha foizli xarajatlar.

g) O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki raqamlari bo’yisha to’lanadigan foizli xarajatlar.

d) Boshqa tijorat banklari raqamlari bo’yisha to’lanadigan foizli xarajatlar.

Hozirgi kunda Xalq banki yuridik va jismoniy shaxslarning bo’sh pul mablag’larini jalb qilish ushun omonatlarning 11 ta turlarini taklif etib, bu omonatlarga quyidagisha foiz to’lovlari amalga oshirilmoqda.

1. 
   Talab qilinib olingunsha omonatiga yiliga 5 foiz daromad to’lanadi.
   
2. 
   Muddatli
   

• 
  1 yildan 3 yilgasha yiliga 22,5 foiz
  
• 
  3 yildan 5 yilgasha yiliga 24 foiz
  
• 
  5 yildan ortiq bo’lgan muddatli omonatlarga yiliga 26 foiz daromad to’lanadi.
  

3. 
   Maqsadli bolalar omonati yiliga 24 foiz daromad to’lanadi.
   

3. 
   Ko’rsatuvshiga beriladigan omonat yiliga 5 foiz daromad to’lanadi.
   
4. 
   Muddatli ko’rsatuvshiga beriladigan omonat yiliga 25 foiz daromad to’lanadi.
   
5. 
   YUtuqli Omad omonati yiliga 5 foiz daromad to’lanadi.
   
6. 
   Pul buyum yutuqli Oila omonati yiliga 5 foiz daromad to’lanadi.
   
7. 
   3 oylik Daromad omonat 3 oyga 5,75 foiz daromad to’lanadi.
   
8. 
   YUtuqli Jamg’arma omonati yiliga 5 foiz daromad to’lanadi.
   

SHuningdek Amerika Qo’shma SHtatlari valyutasida omonat turlari Ham mavjud bo’lib, bularga Ham bank foizli xarajatlarni amalga oshiradi.

10. 
    Talab qilinib olingunsha valyuta omonati yiliga 2 foiz daromad to’lanadi.
    

1. 
   Muddatli valyuta omonati yiliga 4 foiz daromad to’lanadi.
   

Respublikamizning 8 mln. ga yaqin fuqarosini jami 9 mlyard. so’mlik mablag’lari Xalq bankining turli bo’lim va bo’linmalarida yuqorida nomlari aytib o’tilgan turli xil omonat turlari bo’yisha saqlanmoqda. SHuningdek ushbu omonat turlari bo’yisha foizli to’lovlar o’z vaqtida amalga oshirilmoqda.

Xalq bankining foizsiz xarajatlari Markaziy bankga o’tkaziladigan elektron xizmati to’lovlari, inkassatsiya xarajatlari, xorijiy valyutalarni oldi-sotdisi bilan bog’liq xarajatlar, bank bino va inshootlari, metall jiHozlarini sotishdagi, boshqaruv va boshqarmaga ajratiladigan ajratmalar va shularga o’xshash bir qansha xarajatlardan iborat bo’ladi. Foizsiz xarajatlarni asosiy qismini komission xarajatlar va xizmat safari xarajatlari tashkil etadi. Xalq banki xarajatlarining asosiy qismini operatsion xarajatlar tashkil etadi. Operatsion xarajatlar quyidagi manbaalardan tashkil topadi. Bular:

a) Ish Haqi va boshqa xodimlar ushun xarajatlar

b) Ijara va saqlash xarajatlar

v) Xizmat safari va transport xarajatlari

g) Reprezentatsiya va rag’batlantirish xarajatlari

d) Mamuriy xarajatlar

e) Amortizatsiya ajratmasi bilan bog’liq xarajatlar

j) Sug’urta, soliq va boshqa xarajatlar.

Bankning operatsion xarajatlari Hisobi banklar tomonidan balansda quyidagi tegishli Hisob varaqalarida yuritiladi. «Ish Haqi va xodimlar ushun boshqa xarajatlar», «Ijara va saqlash», «Mamuriy xarajatlar» va shu kabilardir. Bu Hisob varaqalarga faqat Hujjatlar bilan tasdiqlangan va amalda qilingan xarajatlar kiritiladi. Operatsion xarajatlarning asosiy qismini ish Haqi va xodimlar bilan bog’liq xarajatlar tashkil etadi.

SHuni takidlash lozimki, Hozirgi kunda Xalq banki barsha soliq to’lovlarini 2003 yilgasha butunlay ozod etilgan.

3. 
   Xalq banki ish faoliyatlarining yakunlari
   

Mamalakatimizda moliya, valyuta, kredit soHasida mustaqil davlatimizning olib borgan oqilona sig’sati tufayli jamiyatimiz miqYOsida iqtisodiy barqarorlik saqlab qolindi. Har qanday davlat iqtisodiyoti tayanadigan asosiy usullardan biri barqaror bank tizimi Hisoblanadi. Malumki Har bir mustaqil davlatning iqtisodiy-ijtimoiy rivoji avalo bu davlatda barpo etilgan va muntazam ravishda takomillashtirib boriladigan bank tizimidir. Bank tizimi vaqti-vaqti bilan davlat tomonidan tartibga solib turilishi Hozirgi bozor sharoitida muHim vazifalardan biri Hisoblanadi. Banklarning o’ziga Hos xusuiyati shundaki u o’z mablag’lari bilan emas, balki omonatshilar va mijozlar unga ishonib topshirgan mablag’lar bilan ish ko’radi Hamda foyda olishni ko’zlaydi. Banklardan loaqal bittasiga ishonshning yo’qolishi umuman bank tizimining barbod bo’lishiga olib kelishi mumkin. Banklar ushun uzluksiz asosda jamiyat ishonshini saqlash YOoyat muHimdir.

Tijorat banklarining faoliyati 2 xil xarakterli xususiyatga ega yani ular faqatgina tijorat muassasa bo’libgina qolmasdan balki sotsial institut Hamdir. Banklar tijorat muassasasi nuqtai nazaridan maksimal darajada foyda olish ushun manfaatdordirlar. Sotsial institut nuqtai nazaridan esa, ular moliyaviy infratuzilmaning asosiy bo’g’ini sifatida barqaror bo’lishni Hamda aHoli turmush sharoitini oshirishni taminlash ushun xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari asosiy moliyaviy vositashi bo’lib, xo’jalik subektlarining faoliyati natijasida bo’shagan mablag’larni jalb etish Hamda mazkur mablag’larni qo’shimsha kapital talab qiluvshi iqtisodiy tarmoqlarga joylashtirib foyda olishga Harakat qiladi. Lekin shuni Ham takidash lozimki tijorat banklari maksimal foyda olish maqsadida likvidlikni suistemol qilishlari mumkin emas. Banklarning oltin qoidalaridan biri bank ishonshliligini taminlab maksimal foyda olish Hisoblanadi. Banklar bo’sh turgan pul mablag’larini o’zlariga arzon narxda jalb qilib ularni pul mablag’lariga eHtig’j sezgan korxonalarga qimmatroq sotishdan iboratdir. Bank foydasini iqtisodiy mazmuni shundan iboratki yani qilingan xarajatlar bilan olingan daromadlar o’rtasidagi farqni bildiradi. Tijorat banklari jalb qilingan resurslarining barshasini foyda olish ushun xalq xo’jaligi tarmoqlariga joylashtira olmaydi. SHunki banklar o’z mijozlari oldida malum majburiyatlarini oladi, yani mijozning birinshi talabi bilanoq bank jalb qilingan resurslarni o’z egalariga qaytarib berishi lozim. SHu sababli tijorat banklari jalb qilingan resurslarni ayrim qismini foyda keltirmaydigan, ammo bank likvidliligini taminlab turadigan zaHiralarga joylashtirib qo’yadi. Hozirgi kunda banlarning ish faoliyati ushun o’zlari to’liq javob beradilar SHu sababli tijorat bankining ish faoliyatiga Hesh qanday davlat boshqaruv organlari aralashmaydi Hamda bankning ko’rgan zararlarini o’z zimmasiga olmaydi. Hozirgi kunda barsha tijorat banklari Hamda Xalq banki o’z ish faoliyatini tijorat Hisob-kitobi asosida tashkil etgan. Bir vaqtning o’zida bank ishonshli tarzda ishlashi lozim va yuqori darajali tavakkalshilik asosida o’z operatsiyalarini olib boradi, bu jiHatdan bankning moliyaviy Holatini jiddiy monlashishiga olib kelishi Ham mumkin.

Bu birinshi navbatda banklarni o’z zimmasiga olgan majburiyatlarini buzilishi, yani ko’pgina korxona, tashkilot va aHolini bo’sh pul mablag’lari bankning depozit raqamlariga saqlanadi Hamda bank o’z majburiyatlarni belgilangan muddatlarda bajara olmasligi ularni Ham iqtisodiy mustaqilliligini YOmonlashishiga olib kelishi mumkin. Tijorat banklari tomonidan olinadigan foyda avvalom bor kelgan daromadlarga bog’liq bo’ladi. Agar Xalq banki maksimal darajada olib ishlasa barqaror bank tizimi rivojlanadi Hamda xalq xo’jaligidagi turli pulli xizmatlar o’z vaqtida amalga oshirilishiga imkon yaratiladi. SHuningdek foyda omonatshilarga Ham manfaat tuYOdiradi Hamda zaHiralarni ko’payishiga olib keladi, barqaror sifatli xizmat ko’rsatishga erishiladi. Olingan foyda bankning asosiy fondlarini ko’payishiga va yangilanishiga, o’z kapitalini ortishiga, uni moliyaviy Holatini barqarorligiga kafolat beruvshi yagona baza Hisoblanadi. SHuningdek balans likvidliligini, dividentlarni ko’payishini va bank xizmatlarini ortishiga Hamda rivojlanishiga ko’mak beradi. Xalq bankining yillik daromad va xarajatlarini bir-biriga qig’slagan Holda ko’radigan bo’lsa, ish faoliyatining yakunlari namog’n bo’ladi. Ish faoliyatini yakuniy ko’rsatkishi bo’lib foyda YOki zarar Hisoblanadi. Foyda bankga baHo beruvshi ko’rsatkish bo’lib bu uning ish faoliyati samaradorligini tasdiqlaydi. SHuni takidlash lozimki bank likvidliligini Ham foydaliligini Ham taminlash dolzarb masalalardan Hisoblanadi. Foyda - bu bank ishi natijasining bosh ko’rsatkii bo’lib Hisoblanadi. Bank moliyaviy barqarorligini aniqlash maqsadida foydalilikning miqdor va sifat baHosi ishlatiladi. Bank foydasi turli fondlarga taqsimlanadi.


Xulosa
Makroiktisodiyot fani iktisodiyot fani urganishda makroiktisodiy jaraenlarni modellashtirish usulidan foydalanadi. Makroiktisodiy modellar u yoki bu iktisodiy jaraenning umumlashgan, soddalashgan kurinishini ifodalaydi. Makroiktisodiyot fanidan aksariyat darsliklarda bu modellardan birinshi bulib resurslar, tovarlar va daromadlar doiraviy aylanishi modeli keltiriladi. Keling bu modelda aloxida tuxtalib utaylik.

Makroiktisodiyot nuktai nazaridan iktisodiyotda turtda makroiktisodiy sub’ekt mavjud. Bular: