Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Шикастланганларни жамлаш ва тиббий шохобчаларини жиҳозлаш. 
Шикастланганларни жамлаш ва тиббий ёрдам кўрсатиш учун қулай, сақланиб 
қолган бинолар ёки ертўлаларни танлаш мумкин. Уларга энг қулай ва хавфсиз 
кириш йўллари танланади. Зарурати бўлса вақтинчалик коммунал-энергетика 
тармоқлар тикланиб, сув, газ, электроэнергия билан таьминланади. 
Сув билан таъминлаш шахобчаларини жиҳозлаш. 
Сув билан 
таъминлаш шохобчалари аҳоли ва тузилмаларни сув билан таъминлаш учун 
зарур бўлиб, улар сақланиб қолган сув манбалари, артезиан скважиналар, очиқ 
сув ҳавзаларини ташкил этади. Биринчи навбатда авария-қутқарув ва бошқа 
кечиктириб бўлмайдиган ишлар бажарилаётган ҳамда шикастланганларни 
жамлаш ва тиббий пунктлар жойлашган ҳудудлар сув билан таъминланади. 
Комендантлик хизмати 
зилзила содир бўлган ҳудудларда тартибни 
сақлаш ва аҳоли ўртасида ташкилий ишларни назорат қилиш учун ташкил 
этилади. Уларнинг асосини жамоат тартибини сақлаш хизмати тизими ташкил 
этади. 
Жамоат тартибини сақлаш хизмати зилзила ўчоғи марказини ўраш, шу 
ҳудудда ваҳимага тушишнинг олдини олиш, халқ мулкини талон-тарож 
қилишга қарши тадбирларни режалаштиради ва амалга оширади. Улар зилзила 
марказига авария-қутқарув тузилмаларининг бетўсиқ ўтишини ва уларнинг 
ҳаракатланишларини назорат қилади. Шу мақсадда асосий йўналишларда 
текширув ўтказиш ва комендантлик шохобчалари ташкил этилади. 
Авария-қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларни олиб 
боришда хавфсизлик тадбирлари. 
Авария-қутқарув ва бошқа кечиктириб 
бўлмайдиган вайрона уюмлари орасида юриш; бузилган бино ва иншоотларга 
кириш, қулаб тушиши эҳтимоли бор бўлган бинолар яқинида туриш 
хавфлидир. Зарарланган бино ва иншоотлар олдига фақатгина уларнинг 
хавфсиз томонидан келиш мумкин. Бино ва иншоотларнинг ички қисмини 

---

141 
кўздан кечирганда очиқ шаклдаги ёритгичлардан ва керосинли фонарлардан 
фойдаланиш ҳам хавфли, чунки улар иккиламчи вазият содир бўлишига сабаб 
бўлиши мумкин. 
Ёнаётган, тутун босган ва вайрона уюмлари билан тўсилиб қолган 
жойларга кираётганда, арқонга бойланиб, арқоннинг иккинчи учини кириш 
жойида турадиган шеригингизга қолдирсангиз, бу ҳолат хавфсизлигингизни 
таъминлайди. 
Ёнаётган 
хоналарга 
кираётганда 
кириш 
эшикларини 
эҳтиёткорлик билан очиш ва аланганинг отилиб чиқишини тўса оладиган ёки 
қизиган газ аланга олганда ёнғиндан муҳофаза қила оладиган матодан 
фойдаланиш ҳам сизнинг хавфсизлигингизни таъминлайди. 
Ёнаётган хона ичида эмаклаб ёки энгашиб ҳаракат қилиш, зарурати 
бўлганда хонадан тез чиқиб кетиш учун деразага яқин жойларда ҳаракатланиш 
хавфли вазият содир бўлишининг олдини олади.
Узоқ вақт давом этган ёнғиндан сўнг ертўлаларга газниқоб кийиб ёки 
яхшилаб шамоллатилгандан сўнг иш жараёнини бошлаш хавфли вазият содир 
бўлишининг олдини олади. 
Вайрона уюмлари орасида ҳовузлар тайёрлашда уларнинг четларини 
мустаҳкамлаш керак бўлади. Мустаҳкамлаш учун металл ва ёғоч 
конструкцияларнинг бўлакларини ишлатиш мумкин. Мустаҳкамланмаган 
вайрона уюмларидан тушиш ва чиқиш жойлари сифатида файдаланиш мақсадга 
мувофиқ эмас.
Баланд жойларда ишлаш керак бўлган ҳолларда албатта эҳтиёт 
воситаларидан фойдаланиш керак (қутқарув арқонлари ва белбоғлар). 
Газлашган объектларда иш олиб бориш жараёнида якка муҳофаза 
воситаларидан фойдаланиш сизнинг хавфсизлигингизни таъминлайди. 
Электр тармоқлари. Зарар кўрган ёки бузилган биноларда иш олиб 
бораётганда ҳимоясиз қўл билан электр симларини ва электр симлари тегиб 
турган металл буюмларни ушлаш хавфли ҳисобланади. Шунинг учун ишни 
бошлашдан олдин элетр тармоғини ўчириб қўйилади. 
Кўриш қийин шароитда ишлаш вақтида объектни ҳамда шу объектга яқин 
йўлларни, транспорт воситалари қатнайдиган магистрал йўлларни ёруғлик 
билан таъминлашда мустақил кабел тармоғи бўлган ёки трансформатордан
ишлайдиган ёритиш тармоқларидан фойдаланилади. 
Зарар кўрган бино ва иншоотларда авария-ёритиш қурилмаларидан 
фойдаланиш имконияти бўлмаса, аккумулятор ёритгичларидан фойдаланиш 
тавсия этилади. 
Вайрона уюмлари, шахталарда, кириш жойлари шикастланган бино ва 
иншоотларда огоҳлантирувчи қизил чироқ ўрнатиб қўйилади.