Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Зилзила оқибатларини бартараф этиш. 
Зилзила оқибатларини бартараф этиш билан боғлиқ бўлган авария-
қутқарув ва бошқа кечиктириб бўлмайдиган ишларнинг кетма-кетлиги ва 
уларни бажариш муддатларини зилзила содир бўлган ҳудудда жойлашган 
шаҳар (объект) фуқаро муҳофазаси бошлиғи аниқлайди. 
Зилзила келтирган зарарни аниқлаш, авария-қутқарув ва бошқа кечиктириб 
бўлмайдиган ишлар кетма-кетлигини, одамларни қутқариш ишлари ҳажмини 
аниқлаш учун разведка ишлари ташкил этилади. 
Разведкачилар қуйидагиларни аниқлашлари шарт: 
- бино, иншоот, коммунал-энергетика тизимларидаги талафотларнинг 
хусусиятлари ва даражасини; 
- вайроналар остида қолган одамлар қолган жойларини топиш ва уларга 
зарари тегиши мумкин бўлган хавфни; 
- вайрона уюмлари тагида қолган одамларни чиқариб олишнинг энг қулай 
жойларини топиш; 
- шикастланганларни эвакуация қилиш учун йўл очиш тартибларини; 
- сув манбаларининг ҳолатини, уларни хўжалик ишларида ва ичимлик 
сифатида ишлатиш мумкинлигини; 

---

139 
- шароитни ва шароитга кўра бажариладиган ишлар кетма-кетлигини; 
- механик воситаларни қўллаш имкониятларини; 
- зарурат бор деб топилганда портлатиш ишларини қўллаш имкониятини. 
Вайрона уюмлари тагида қолганларни чиқариб олиш, ярим 
вайроналар ва ёнаётган бинолардан одамларни қутқариш. 
Зилзила 
натижасида вайрона уюмлари остида қолган, қулаб тушиши эҳтимоли мавжуд 
бўлган ҳамда ёнаётган бинолар ва иншоотларда одамларни қутқариш ишлари 
тезкорлик билан амалга оширилади. Бунинг учун объектга ФВДТ тузилмалари 
олиб келинади. 
Вайрона уюмлари тагида қолганларни қидириб топиш учун қидирув 
гуруҳлари юборилади. Улар вайрона уюмларининг ҳудудини, бузилган бинолар 
ва иншоотларни синчиклаб ўрганиб чиқадилар. Қидирув гуруҳларининг 
шахсий таркиби бир-биридан кўз билан кўрарли ва гапирганда эшитиладиган 
масофада ҳаракат қилишади. Вайрона уюмлари тагида одам борлиги 
аниқланганда, тезда вайрона уюми остида қолган одам билан суҳбат ёки 
тақиллатиш орқали алоқа ўрнатилади. 
Вайрона уюмларини очиш учун звенолар ташкил этилади. Звенолар 
таркибидаги қутқарувчилар сони 5 кишидан кам бўлмаслиги керак. Звено 
аъзоларининг ҳаммаси ёппасига ёки бирваракайига ишлашади. Икки киши 
вайрона уюми тепасида, икки киши уюм бўлакларини бошқа ерга ташлайди. 
Звено аъзоларидан биттаси керак бўлган ҳолатларда металл конструкцияларни 
маҳсус асбоб ёрдамида кесади. Вайрона уюмлари оғир ёки катта бўлаклардан 
ташкил топган бўлса, уларни бартараф этишда механизациядан фойдаланилади. 
Кўп қаватли биноларнинг юқорисида ёки зинапоялари бузилган бино ёки 
иншоотлардан одамларни қутқариш учун вақтинчалик эвакуация йўллари,
ёғочдан ишланган трапплар ёки вақтинчалик зинапоялар ўрнатилади. 
Ҳаракатланиш хавфсизлиги учун бир томондан арқон тортиб қўйилади. Тунги 
вақтда ишлаганда эса вақтинчалик электр ёритгичи ўрнатилади. Юқори 
қаватлардан одамларни дераза орқали эвакуация қилиш мумкин. Одамларни 
қутқаришда энг қулай йўл ўт ўчириш автотранспортидан фойдаланишдир.