Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

албатта, дарҳақиқат, шубҳасиз, тўғри, афтидан, хайрият, ростини айтсам 
каби бир қанча киришларни таҳлил этади. Масалан, албатта ҳақида
шуларни ѐзади: “Бу сўз модал сўз сифатида англашилаѐтган предмет, 
воқеликнинг юзага чиқишига ишонч маъносини англатади ва кириш 
вазифасини бажариб, бадиий асарларда шу маъно ифодаси учун қўлланади. 
143
Языковые процессы современной русской художественной литературы. Проза. –М.: Наука, 1977.- С. 229. 

---

- 102 - 
102 
“Синчалак” 
қиссасида 
Саида 
Қаландаровнинг 
Зулфиқоров 
масаласидаги суҳбати давомидаги Зулфиқоровнинг қўшхотинлилиги ҳақида 
Саида тилидан айтилган гапни олайлик: ...Зулфиқоровнинг хотин устига 
хотин олиши, албатта, аѐлларга бой-феодалларча муносабат, жиноятдан 
бошқа нарса эмас. Зулфиқоровнинг туриш-турмуши, ахлоқи, бригадирлик 
фаолиятини ипидан игнасигача текшириб чиққан Саида шундай хулосага 
келади. Зулфиқоровнинг қўшхотинлилиги аѐлларга бўлган феодалларча 
муносабатини кўрсатувчи далил эканлигига ишонч маъноси гап таркибидаги 
албатта кириш қисми ѐрдамида ифодаланган. Ёки яна ўша жойда: 
Зулфиқоров бировдан пахта олиб план тўлдирганлиги, албатта, 
кўзбўямачилик гапида ҳам воқеликнинг юзага чиқишига ишонч албатта 
кириш сўзи орқали ўз ифодасини топган”.
144
Мазкур мисолларда албатта 
кириши ишонч маъносини ифодалагани шубҳасиз, аммо бу кириш 
А.Қаҳҳорнинг мазкур асаридагина эмас, умуман, ҳар кимнинг ҳар қандай 
жумласида, ҳар қандай нутқ вазиятида ҳам мазкур маънони ифодалайверади. 
А.Қаҳҳор тузган мазкур жумлада айни маънонинг ифодаланиши ѐзувчининг 
хизмати ѐки маҳорати эмас, балки одатдаги қўлланишдир. Бу сўз ва умуман, 
киришлар у ѐки бу даражада экспрессивликни ифодалайди, нутқнинг 
таъсирчанлиги учун хизмат қилади, лекин буни ѐзувчининг бадиий маҳорати 
сифатида баҳолаб бўлмайди. Қисқаси, мазкур албатта кириши поэтик 
актуаллашмаган
Албатта, бадиий матнда киришлар ҳам баъзи ҳолатларда ѐзувчининг 
бадиий мақсадига уйғун равишда бадиий-эстетик қиммат касб этиши 
мумкин. Айтайлик, муайян бир кириш муайян бир қаҳрамон нутқида такрор 
ва такрор қўлланса, ўзига хос поэтик таъкид олади, қаҳрамонни ѐки унинг 
бирор ҳиссий ҳолатни таъкидлашга хизмат қилади ва буни ѐзувчининг 
лингвопоэтик маҳорати сифатида баҳолаш мумкин бўлади. Масалан, ҳажвчи 
144
Холиқов Ҳ.
Ҳозирги ўзбек адабий тилида мураккаблашган содда гаплар услубияти (А.Қаҳҳор асарлари 
материаллари мисолида): Филол. фан. ном. ...дисс. -Тошкент, 1993.-Б 78, 80. 

---

- 103 - 
103 
ѐзувчи Н.Аминовнинг “Елвизак” қиссасидан олинган қуйидаги парчада буни 
кўриш мумкин: - Вой, намунча бедаво экан бу, - деди Зевархон нозланиб. – 
Қуриб кетган экан-да бошқаси!.. 
- Қани, қўлингни чўз! – деди Баширжон дадил. 
- Ҳозир... вой, -деди Зевархон белини тутиб, оѐғини букаркан. – Оѐғим 
увушиб қолди!.. 
Зевархон мажбурий бир қиѐфада қўлини узатаркан: 
- Вой, кўпам шошилманг! – деди нозми, қўрқувми ѐки ҳадикками 
ўхшаш овоз билан... Бечора Зевархон: “Вой!” – деганча ўрнидан туриб 
кетди. 
Кўриниб турганидай, вой кириш бўлаги тўрт марта такрорланган, 
Зевархоннинг ҳиссий ҳолатига урғу беришга хизмат қилган, поэтик жиҳатдан 
актуаллашган. 
Айрим ҳолларда ѐзувчи поэтик актуаллаштириш мақсади билан 
киришларни бадиий матнда киритма позициясида қўллаш орқали ҳам матн 
таъсирчанлигини оширади. Масалан, ажабо сўзи таажжуб маъносини 
ифодалайдиган кириш сўз ҳисобланади. Ушбу матнда бу сўз кириш 
позициясида қўлланган: Ажабо, чиройли қиз-жувонлар ҳамиша танишдек