Œзбекистон республикаси фанлар академияси

РЕЗЮМЕСИ
Таянч (энг муҳим) сўзлар: ўзлашма лексика, арабча луғавий ўзлашмалар, сўз ясалиши, номинация, мотивация, мотивловчи асос, мотивловчи восита, мотивланган сўз, аффиксация, ясалма сўз, синтетик усул, аналитик усул, деривация.
Тадқиқот объектлари: “Ҳозирги ўзбек адабий тилидаги арабча луғавий ўзлашмаларнинг ўзбек тили сўз ясалиши тизимидаги ўрни ва мавзусини номинация нуқтаи назаридан тадқиқ қилиш ва илмий умумлаштиришдир.
Ишнинг мақсади: Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилидаги арабча луғавий ўзлашмаларининг ўзбек тили сўз ясалиш тизимидаги мотивловчи асос сифатидаги ўрни ва аҳамиятини номинация ва деривация назарияси нуқтаи назаридан тадқиқ қилишдир.
Тадқиқот методлари: Тадқиқотда тавсифлаш, қиёслаш, морфологик таҳлил усулларидан ташқари, сўз ясалиши ва янги лексемаларни ҳосил қилишнинг дериватив ҳамда номинатив тадқиқ усулларидан ҳам фойдаланилган.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Тадқиқотда ўзбек тилшунослигида биринчи марта арабча луғавий ўзлашмаларнинг ўзбек тили сўз ясалиши тизимидаги ўрни ва мақоми номинация назарияяси нуқтаи назаридан ўрганилган. Сўз ясаш жараёнида арабча ўзлашмаларнинг мотивловчи асос сифатида вазифалари бой материалларни таҳлил асосида ўрганилган, мотивловчи воситаларнинг турли арабча негизларга қўшила олиш имкониятлари аниқланган.
Сўз ясалиш жараёни ушбу ишда илк бор мотивловчи асос (негиз)дан мотивловчи воситага қараб тадқиқ қилинган. Ушбу таҳлил авваллари кенг қўлланиб келган сўз ясовчи қўшимчани келтириш ва унга мисол бериш усулидан мазмун ва моҳиятига кўра тамоман фарқланади.
Амалий аҳамияти: Тадқиқотнинг натижаларидан ўзбек тили сўз ясалиши, морфемикаси ва морфологияси, номинация ва стилистика, лексикология соҳаларидан олий ўқув юртларининг филология факультетларида маъруза қилишда, махсус курс ва семинарлар ташкил қилишда фойдаланиш мумкин.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқотнинг илмий хулосалари, натижаларидан илмий конференция ва семинарларда маъруза қилинган. Тадқиқот бўйича 15 илмий мақола нашр этилган. Бундан ташқари тадқиқот натижаларидан Қўқон давлат педагогика институтида “Ўзбек тили морфологияси ва морфемикаси”, “Ўзбек тили сўз ясалиши”, “Ўзбек тили лексикологияси” каби ўқув курсларини ўтишда жорий қилинган.