Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

С А К К И ЗИ Н Ч И БОБ
Қ У РС (К У Л Ч А ) Д О Р И Л А Р
Кулча дорилар ҳам турли мақсадлар учун таркиб қилинадиган 
мураккаб дорилардан бўлиб, улар маъжунлар каби узоқ муддат 
сақланишга мўлжалланмаган, худди мураккаб элаки дорилар каби 
[тайёрланган]заҳоти
68а
истеъмол килинади. // Улар кувватларининг тезда йўқолишн 
ва таъсир кучларининг ичига кирувчи ҳаво кайфиятидан бузилиши 
сабабли у [дори]ларни келажак учун сақлаб бўлмайди.
Кулча дориларнинг совук [мизожли]лари хам бўлиб,- уларни 
мизожнинг иссиқлигида ва қаттиқ иситмаларда тайёрланади. 
Бунинг учун семизўт, сутчўп, хиёрайн, кизил гул, нилуфар, 
бинафша, зирк, сандал, табошир, кофур ва шу кабилар ишлатилади.
56
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Дориларнинг яна иссиқ [мизожли]лари ҳам бўлиб, ичаклардаги 
тикилмаларда, уларнинг қаттиқлашуви [яъни шишлар]да таркиб 
килинади. [Бунинг учун] анисун, арпабодиён, мастаки, сунбул, 
қорачайир, гофит, эрман, зарпечак, ровоч илдизи, лакк ва шу 
кабилар олинади. Кулча дорилардан яна иссик ва совуқ дорилардан 
[тайёрланганлари ҳам] бўлиб, уларни мураккаб иситмапарда 
истеъмол килинади. Улардан яна қонни қамовчи, ични богловчи ва 
қуруқ яраларни битирувчилари ҳам бордир. Биз кулча дориларнинг 
ҳар хил турдаги нусхаларидан мисол тариқасида келтирамиз.
Кофур кулчаси - иссиқдан бўлган иситмалар ва ҳароратли 
хафақонда'
ишлатилади. Табошир, қизил гул, оқ сандал, хиёрайн 
уруғи, сачратқи, сутчўп, семизўт ва седаналардан тенг олиб 
аралашманинг бир мисколига аралаштирнлади ва майдалаб ярим 
тассуждан бир тассужгача кофур кўшилади ва бир 
шаъирдан
ярим 
қийротгача
*, ҳожатга караб олинган олманинг суви билан 
[аралашма] корилиб, юпка кулчалар ясалади ва сояда қуритилали. 
[Бунда] могорлашдан саклаш керак. Ичиш микдори бир мискол. 
Қизил гул, сандал, табоширларни юқаридаги беш хил уруғлар 
билан баробар микдорда олинишининг сабабига келсак, у икки 
турдаги дорининг хар бирини
686
кўпайтириш керак, чунки улардан бири фойдани
кўпайтиради. // иккинчиси уларнинг қувватини камайтиради. Шу 
боис, 
уларнинг 
вазнлари 
тенглаштирилади. 
Кофурдан 
эса, 
қувватининг кўплиги учун жуда ҳам кам солинади ва унга яна 
марварид ҳам кўшиб, кулчалар унинг номи билан аталади.
Жигар мизожининг совукпашишида ва ундаги тиқилмаларда 
ровоч илдизи кулчалари берилади. [Таркиби]: сунбул, мастаки, 
гофит шираси, эрман, арпабодиён уруғи, анисунларнинг ҳар 
биридан икки дирҳамдан, ровоч илдизидан эса ўн дирҳам олиб, бир 
мискол [вазнли] кулчалар қилинади ва бир донадан ичилади. Жигар 
кулчасидаги ровоч илдизи микдори меъда кулчасидаги гул миқдори 
кабидир, чунки аввалгиси жигарга, кейингиси меъдани [даволашга] 
ихтисослашган. 
Худди 
талок 
касаллиги 
учун 
бериладиган 
панжангушт кулчасидаги панжангушт каби. Унн эътиборга олиб, 
[таркиб ва тартибига] амал қилиш керак.
Панжангушт кулчаси
: иснтма билан кечадиган кораталоқ 
касали учун яхшидир. Панжангушт уругидан ўн дирҳам, юлғун
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бужуридан худди шунча, сачратқи уруғи, семизўтларнинг ҳар 
биридан беш дирҳамдан олиб, уч дирҳам вазнли кулчалар ясалади.
Уд кулча дориси
: совуқдан бўлган қусиш ва ич кетишда 
берилади. [Таркиби]: кундурдан уч дирҳам, гулдан олти дирҳам, уд, 
қалампирмунчоқ, сукк, сунбул, ейиладиган лой, табоширлардан бир 
дирҳамдан, кабобадан икки дирҳам олиб, бир мисколлик кулчалар 
ясалади. Юқоридаги касалликнинг иссиқликдан содир бўлганида 
бериладиган кулча: қизил гул ва табоширдан бир дирҳамдан, 
татимдан уч дирҳам, тайёрланган зирадан бир дирҳам, сиркада 
ивитилиб, қовурилган кашничдан икки дирҳам, писта пўстлоғидан 
ярим дирҳам, мастакидан уч дирҳам, анор уруги шаробидан икки 
дирҳам олиб, ҳаммасидан туртта кулча дори ясалади.