Ўзбекистон республикаси фанлар академилси хоразм маъмун академияси

Юсупов П.Х
Еш хиваликлар тарихи. Урганч: Хораэм, 2000 198-бет; 
Кошанов Б , Сейтназаров М.
Ўша асар, 28-бет.
314
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ҳудудига киришдан оддин Амударё бўлими инқилобий кўмитаси 
(Ревком) раиси Хоразм аҳолисига улар ерида қизил армиянинг 
дўстона ҳаракати тўғрисида мурожаатнома кабул килган, деб 
ёзишарди. Аслида эса бу мурожаатнома 1920 йил 7 февралда, 
Хива хони ағдарилганидан сўнг кабул килинган’. 8 февралда эса 
«Известия Турк ЦИКа» газетасида РСФСР ишчи ва дехконларига 
Ёш хиваликлар инкилобий кўмитасининг мурожаатномаси 
сифатида босилиб чиккан эди1
2.
Иттифокчилар ва қизил армиянинг Хива ҳудудида олиб 
борган ҳарбий ҳаракатлари тўғрисида доимо Тошкентга хабар 
юбориб турилгани кайд қилинса-да, Турккомиссиянинг айникса 
ташки алоқалар бўлими бошкарувчиси Г.И. Бройдо учун ҳам 
совет кўшинларининг Хива хонлигига бостириб кирилганлиги 
тасодифий ҳолдек бўлиб туюлган3.
Жунаидхон кўшинларини мағлубиятга учратган инкилобий 
қўшинлар 1920 йил 1 феврапда Хива шаҳрига киришди. Бу пайт- 
да Саид Абдуллахон ва унинг амалдорлари бирон каршилик 
кўрсатмадилар. Чунки Г.Б.Скалов бошлик кизил аскарлар .Янги 
Урганчда Жунаидхон кўшинларини мағлубиятга учратгач, хон 
вакиллари бизни сизларга карши урушишга Жунаидхон мажбур 
қилди, деб хон номидан сулҳ сўраганлар, Г.Б.Скалов эса сизлар 
ўз ватанларингизда бўлиб туринг, деб уларни кайтариб юборган 
эди4.
1920 йил 1 февралида Саид Абдуллахон қизил аскарлар ва Ёш 
хиваликлар талаби билан тахтдан воз кечганлиги тўгрисидаги 
манифестни имзолади. 2 февралда манифест халққа ўкиб эшит- 
тирилди ва мажлис чакирилгунга қадар ҳокимият Муваккат 
инкилобий хукумат кўлига ўтганлиги эълон килинди.
Хоразмдаги янги Муваккат ҳукумат таркиби инкилоб
1 История Хорезмской Народной Советсюй Республики. Сборник документов . Т.: Фан. 1976. 
27-28-беглар.
7 ў ш а жонда. 28-29-бетлар.
3 Погорельский И.В
Истприя Хивинской революцин и Хоретмской Народной Советской 
Республики (1917-1924 гг ).Л ., 1984. С. 111
л Юсупов П Ҳ .
Рш хивалнклар тарихи. Урганч: Хоразм, 2000. 196-бет.
315
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ғалабаларини таъминлашда иштирок килган кишилардан, шу 
билан бирга Хива хони тавсияси ҳам инобатга олиниб, куйидаги 
таркибда тузилди:
1. Мулла Жуманиёз Султон Муродов - Ёш хиваликлар 
фиркаси Тўрткўл кўмитасининг раиси, завод эгаси бўлган, 
Муваккат инкилобий ҳукумат раиси.
2. М атпанобой Мадраҳимов - шаҳар халқи ва савдогарлар 
номидан аъзо, Ёш хиваликлар партияси аъзоси.
3. Одамохун Ортиков - уламолар томонидан аъзо.
4. Мулла Ўроз Хўжамуҳаммедов - Қўшмамедхон Сапиев 
(Туркман кабила сардори) томонидан аъзо.
5. Мулла Наврўз Рўзибоев - Ғулом Алихон Баҳодир 
(Туркман кабила сардори) томонидан аъзо1.
Муваккат инкилобий ҳукумат ҳар хафтада камида иккитадан 
мажлис чақириб, энг муҳим масалаларни кўриб, муҳокама килиб 
борди. Бу қўмита 2 ой давомида ҳам конун чикарувчи, ҳам ижро 
килувчи ҳокимият вазифасини расмий равишда бажарди. Аслида 
эса ҳукумат раҳбарлари ҳар бир қизил аскар югурдагига айланиб, 
фақат қўшин таъминоти билангина шуғулланганлар. Муваққат 
инқилобий ҳукумат раҳбарлари давлат маъмурий бошкарув 
тизимини ишлаб чика олмадилар. Чунки ҳукумат маъмуриятни 
сайлаш ёки тайин килиш масаласини ҳал этишда иккиланиб 
қолди. Айни пайтда жойларда ҳокимиятни бошкаришга лаёкатли 
кадрлар ҳам йўк даражада эди. Шунинг учун ҳам хонлик даври 
маъмурлари, беклари жойлардаги ҳокимлик лавозимларига 
тайинландилар. Ҳукумат давлат ҳокимиятини кайта куриш 
ишларини секин бажарди.1
2
Бу вақгда Полвонниёз ҳожи Юсупов бошлик Ёш хиваликлар 
партияси Марказий инқилобий қўмитаси аъзолари Тошкентда 
эди. Улар Г.И. Бройдо билан 4 мартда Тошкентдан чикиб, 
март ойининг охирларида Хивага етиб келишган. Г.И. Бройдо
1 Уэбекистон МДА. 71-Р-фонд, I -гўйхат, I -иш, 11-варак;