нарса
шундан иборатки, дехкончиликни суғориш даврида,
сувни тақсим килишда деҳконларнинг «беғор» казувига қандай
даражада иштирок килганлиги мутлако эътиборга олинмади.
Бундан ташкари, уларнинг ерлари кулай ёки нокулай жойда
(магистрал каналнингбош кисмидаёки охирги кисмида эканлиги)
жойлашганлиги хам инобатга олинмади. Одатда, «беғор»
казувидан озод катта ер эгаларининг ери магистрал каналнинг
боши ёки ўрта кисмида сувга қулай жойда жойлаш! ан бўлиб,
қазув азобини тортган кам ерли камбағалларнинг ери каналнинг
охирги кисмида эди. Шунинг учун ҳам улар ерини суғоришда
асосан ариқдан сув чикарадиган чиғир куришга мажбур эдилар.
Чиғир ёрдамида суғориш дехконга оёқдан (ўзи
окиб келадиган
сув) суғориладиганга нисбатан 4 баравар қимматга тушар эди
(чиғирни ҳаракатга келтирадиган мол кучини ва унга сарф
килинадиган маблағни ҳисобга олмаган тақдирда ҳам 1).
Хон ва амалдорларнинг казувчиларга нисбатан шафқатсизли-
гиуларнингаҳволиниоғирлаштирди.Хонамалдорларитомонидан
«беғор»габорганқазувчиларгакўрсатилганчексиззўравонликлар
ва сувдан фойдаланишдаги тенгсизликлар Я.Ғ.Ғуломов асарида
шундайбаёнқилинади:«...1828йилиОллокулихонкатгаПолвонёп
каналининг янги боши Тошсақони қазишгакарор килган. ...Грунт
тошли бўлган... Иш чўзилиб кетди. Ваҳшийларча азоблаш чидаб
бўлмайдиган даражага етди: қазувчилар ниҳоятда хўрландилар.
...қазувчилар рухонийлар оркали хонга мурожаат қилиб,
ишчи-
ларнинг аҳволини
енгиллаштиришни
илтимос
килдилар.
Уларнинг илтимосларида, «Янгидан қурилган каналнинг суви
аввалгидек амалдорлар, рухонийлар ва
навкарларнинг мулки
бўлмасин. Мусулмонларнинг муҳтарам раҳбарлари, сизлардан
илтимос, хонимиздан шу сувдан фойдаланишда тенглик олиб
берсаларингиз», деган сўзлар бор. Бунга жавобан хон ўзининг
бош вазири Юсуф меҳтарни чақириб, беш-олти кишини осишга
1 Тошхов>т вилоят давлатархиви.2-фонд. 1-рунхаг, 14-иш. 3 иарак. Материали порайлнированию
Сролней Азии Кн. 2, часть 2. Ташкент, 1926, С 16.
180
www.ziyouz.com kutubxonasi
буюрди, натижада энг фаол «ғалаёнчилар» осилди. Полвонёп-
нинг машхур Тошсақо деган боши шу усулда курилган»1.
Қазувчиларнинг аҳволи накадар оғирлигини ҳис
килишда
уларнинг ялпи калтакланиши билан бирга казувчилардан
уларни калтаклаганлар хизмати учун «чибик пули» деб аталган
солик йиғиб олинганлигини ҳам кўрсатишимиз жоиздир. Чунки
«казувчи иш жойига етиб келганида
бир тангадан чибикчига
тўлар эди»1
2. Бундан ташкари казувчи назорат килиб турган
амалдор учун 2,5 тангадан «афанак пули» ва 1 тангадан «кўник
пули» тўлашга мажбур эди3. «Қазувчидан яна бошка йиғимлар:
тўраларга хизмат килувчи ошхона учун, уларнинг отларига
бериладиган ем-хашак учун, рухонийлар учун йиғим ва ҳоказолар
олинар эди»4.
Деҳконларнинг
бажарадиган ирригация
мажбуриятини
кунига 30 тийиндан хисоб килиб, пул билан баҳоланганида,
В.Гиршфельд ва М.Н. Галкиннинг асарида таъкидланишича,
«беғор» казуви фукароларга 135 минг рублга, агар унга «афанак
пули» учун йиғиладиган 15 минг рубл ҳам кўшилганида «беғор»
казуви уларга 150 минг рублга тушарди5 6
.
Унга казувчилардан
йиғиб олинадиган «чибик пули», «кўник пули» ва бошқа кўплаб
йиғинларни ҳам кўшиб хисоблаганимиздабу ракам янада ортган
бўларди. Бу эса хонликда йиғиб олинадиган барча соликнинг 40
фоизини ташкил киладил.
Юкорида
кайд
килинганлардан
кўриниб
турибдики,
«беғор» казуви хон хукумати томонидан шундай ташкил
килинганки, унинг бутун огирлиги меҳнаткашлар елкасига
1
Do'stlaringiz bilan baham: