Ўзбекистон республикаси фанлар академилси хоразм маъмун академияси


Хина хонлиги ағдарилиши арафасида сиёсий кучлар ва



Download 12,29 Mb.
Pdf ko'rish
bet101/133
Sana12.11.2022
Hajmi12,29 Mb.
#864765
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   133
Bog'liq
Xorazmdagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar va harakatlar (O.Qo\'shjonov, N.Polvonov)

3. Хина хонлиги ағдарилиши арафасида сиёсий кучлар ва
уларнинг ўзаро муносабатлари
1918 йил январ ойида Зайцев бошчилигидаги рус кўшинлари 
Хива хонлиги ҳудудидан чиқиб кетди. Асфандиёрхон ўзининг 
ҳарбий таянчидан маҳрум бўлди. Барча туркман уруғи 
муҳрдорлари ва оқсоколларини ўзига бўйсундирган Жунаидхон 
Хива уламолари фатвоси билан хонлик марказига каршиликсиз 
кириб борди. Асфандиёрхон иложсиз колиб, Жунаидхон 
ҳукмронлигини тан олди ва «давлат мансабларига туркманларни 
кўя бошлади».1 Мамлакатда талончилик, бошбошдоқлик, 
боскинчилик, зулм авж олди. Мажбурий меҳнат ва солиқлар 
кўпайтирилди. Асфандиёрхон туркман сардорлари кўли билан 
Ёш хиваликларни таъкиб остига олган ва кўлга тушганларини 
қатл этиб, мол-мулкларини талашга рухсат берган. Жунаидхондан 
Хива шахридан бошка жойларда яшашга дахлсизлик хати олган 
Раҳмонберган Якуб ўғли, Атажан хўжа Ниёзов, Қурбонбой 
Қаландаров каби Ёш хиваликлар Тошҳовуз шахрида ушшоқ 
беги Саидмуҳаммад томонидан вахшийларча катл килинган1
2. 
Ёш хиваликлар ташкил килган Мажлис аъзоларидан кўпчилиги 
зиндонбанд қилинган эдилар. Юкорида айтиб ўтганимиздек, Ёш 
хиваликларнинг кўпчилиги Тошкентга ва Тўрткўлга қочиб ўтиб, 
ўз кўмиталарини тузган эдилар.
Туркистон мухторияти хукумати билан алока ўрнатиш ва бу 
ҳукуматдан ёрдам сўраш учун Қўконга келган Ёш хиваликлар 
амалий ёрдам ололмай, Тошкентга қайтиб келганлар. Полвонниёз 
Ҳожи Юсуповнинг саъй-ҳаракатлари натижасида Т)фкистон 
ўлкаси ХКС 1918 йил январ охирларида комиссар Погодин 
бошчилигида Хивага комиссия юбориш учун мандат беради. 
Тўрткўлдаги аскарлар ва Чоржўйдан керагича аскар о л и т
ихтиёри хайъат раиси Погодинга берилади, лекин бошланиб
1 Узбекистон МДА. 2786-фонд, 1-рўйхат, 31 -иш, 109-варақ.
2 Ўзбекистон МДА.125-И-фонд, I -рўйхат, 609-иш, 
36-варак; Яиа каралсин: Политическое 
положение Хорезма (конструкция власти, политические партии) //ГАРФ, 1318-фонд, 1-рўйхат, 
475-и т, 68-парак
295
www.ziyouz.com kutubxonasi


кетган Колесов вокеаси - Совет кўшинларининг Бухоро хукумати 
билан бошланган уруши сабабли комиссия Тошкентдан жўнаб 
кета олмайди1.
Мамлакатда туркманлар таъсири кучайган бир пайтда катта 
кучга эга бўлган Шоммикал ҳибсдаги Ҳусайнбек девонбегини, 
катта таъсирга эга бўлган Хон Эшон маҳбуслар Салай Юсуф 
ўғли, Эшчонкул Жабборкул ўғли, Муҳаммадамин Эшчон ўғли, 
Юсуфжон Аҳмаджонўғилларинихондансўрабозодкилдирдилар. 
Асфандиёрхон 
бундан 
норози 
бўлиб, Жунаидхондан 
ўз 
душманларини жазолаб беришини сўрайди. Жунаидхон 1918 йил 
майда сўрок қилиш учун ўз ўғли Эшшига уларни олиб келишни 
буюрган. Лекин Асфандиёрхон ва Ашир маҳрамдан пора олган 
Эшши Ҳусайнбек Матмурод девонбеги ўғли, Исҳок Хўжа 
Иброҳим Хўжа ўғли, Абдусалом Хўжа Исломхўжа ўғли, Толиб 
Махсум Авазхўжа ўғилларини кумга олиб кетиб, «Қурткўл» 
деган жойда катл килади1
2. 1918 йил 19 июнда Ёш хиваликлардан 
Мулла Жуманиёз Султонмуродовнинг Туркистон республикаси 
ХКС га берган хабарига кўра, Хива шаҳри бозорида 24 та Ёш 
хиваликлар қатл килинган ва уларнинг оиласи таъкиб остига 
олинган3. Булар мамлакатда авж олган бошбошдоклик, зулм ва 
зўравонлик, ғайриконуний ҳаракатларнинг айрим кўринишлари 
эди, холос. 1918 йил ёзида Жунаидхон ўзига карши бўлган 
Шоммикал бошлик човдур уруғи сардори Полвон Юзбоши
маширик Мулла Уроз, қорадошли Қурбонмамедбек, кўлли 
ёвмут Қўшмамедхон, ок ўғуз Шомурод бахши, кора салах 
Ғулом Алихонларни жангда енгди ва улар вақтинча ярашдилар. 
Шоммикал 1918 йил июль ойи охирларидаги жангда ҳалок 
бўлди4. Бу ўзаро уруш ва тўқнашувларга туркман уруғ ва 
қабила сардорларининг ҳокимиятни қўлга олиш, таланган 
молни кўпрок кўлга киритиш каби истаклари ҳам сабаб
1 Ўзбекистон МДА. 2786-фонд, 1*рўйхат, 31-иш, 35*36-вараклар; Яна каралсин: 

Download 12,29 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   133




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish