Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

231
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
сида максимал рентабеллик даражасини таъминлайдиган 
портфелни аниқлаш ёки портфель, маълум даражадаги 
рентабеллик даражасида минимал риск даражасини таъ-
минлаш. Шу билан бирга, оптималлаштириш мезонлари-
ни танлашга қаратилган ушбу ёндашув мутлақо механик 
ва портфелнинг мавжуд тушунчасини акс эттирмайди. 
Муаллифнинг фикрига кўра, қўшимча мезон банкнинг 
имкониятлари ва бозор муҳитининг чекланиши ўртаси-
даги оқилона келишув ҳисобланади.
Биз “риск-хатарли” иккиламчи нуқтаи назардан энг 
яхши бўлган ва банк имкониятларини ва бозор шароити-
нинг чекланишларини инобатга олган ҳолда, энг мақбул 
активлар портфелини аниқлашимиз мумкин. 
Активларнинг оптимал (мувозанатли) портфелини 
сақлаб туриш усулларидан бири портфелни мунтазам 
равишда қайта ташкил этишдир. Портфелнинг таркиби ва 
тузилмасини ўз вақтида тузатиш вазифалари келажакда 
мавжуд активлар портфелининг бир қисми бўлиши 
мумкин бўлган активлар рўйхатини ўз ичига олган 
потенциал активлар портфелини яратиш ва улардан 
фойдаланишдир.
Кредит ташкилотини бошқаришда етарлича тажриба-
га эга бўлмаслик, банк бошқаруви тамойилларини бил-
маслик, банк активларини ривожлантириш бўйича кенг 
қамровли стратегиянинг етишмаслиги, банк соҳаси усти-
даги тенденцияларга риоя қилиш учун банкларни “оқим 
билан” ва тасодифий равишда активларни ҳосил қилади. 
Ушбу ҳолатда активларни бошқариш табиатда пассив-
дир: якка тартибдаги активларнинг сифати энг яхши, деб 
баҳоланади. Тасодифий шаклланган портфелнинг тузили-
ши деярли ҳар доим ҳам мувозанатсиз, ташқи зарба учун 
беқарор бўлиб, узоқ муддатда барқарор бўлмайди.
Алтернатив – активларни бошқаришнинг яхлит тушун-
чалари асосида актиноннинг структурасини режалашти-
риш, тартибга солиш, миқдорий ва сифат жиҳатидан 

---

232
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
тартибга солиш бўйича банк ходимларининг фаол ҳара-
катларининг натижасидир.
Ушбу ёндашувнинг бир қисми сифатида банк актив -
лари турли мезонлар бўйича тузилган ягона бошқарув 
объекти ҳисобланиб, унинг таркибий қисмларининг ўза-
ро муносабатларидаги барча турдаги портфелни режа-
лаштириш, таҳлил қилиш ва тартибга солиш имконини 
беради, фақат айрим активларнинг индивидуал хусу-
сиятларини эмас, балки уларни бирлаштириш, барча 
портфелнинг миқдорий ва сифат кўрсаткичларига таъси-
рини ифодалайди.
Банк акциялари портфелини бошқаришнинг такибий 
қисмини аниқлашда асосий ёндашувларни ишлаб чиқиш 
учун менежментнинг турли таърифларини ҳисобга олиш 
муҳимдир. Уларнинг ичида қуйидагилардир: “Менежмент 
ташкилотнинг мақсадларини шакллантириш ва амалга 
ошириш учун зарур бўлган режалаштириш, ташкил этиш, 
рағбатлантириш ва назорат қилиш жараёнидир”. “Ме-
нежмент – ташкилотнинг инсон ва бошқа ресурсларини 
режалаштириш, ташкил қилиш, бошқаришни ва назорат 
қилиш орқали мақсадларни амалга ошириш жараёни-
дир”.
Ушбу таърифларда бошқарув мавзусининг мақсадли 
ҳаракатларига ҳақли равишда эътибор қаратилади, 
бу жараённинг асосий босқичларини санаб ўтиш. Шу 
билан бирга, менежмент объекти билан яқин ало қада 
бўлиш менежментнинг моҳиятини аниқлашда, порт-
фелни бошқариш хусусиятларини таъкидлаб ўтишда ку-
затилиши керак. Портфелининг юқорида кўрсатилган 
таърифига асосан, банк активларининг портфелини 
бошқариш – банк ходимларининг банкнинг маълум 
мақсадларига эришишини акс эттирадиган маълум бир 
доирада, унинг сифат хусусиятларини шакллантириш ва 
қўллаб-қувватлашга қаратилган хатти-ҳаракатлар тизими. 
Бошқарувнинг асосий босқичлари: режалаштириш, 

---