Ўзбекистон республикаси банк-молия академияси

кредитлар ҳажми ва қайта молиялаш ставкаси 
ўзгариши ўртасидаги боғлиқлик динамикаси
Расмдан кўриниб турибдики, 2010 йилдан бош-
лаб, қайта молиялаштириш ставкасини 16 фоиздан 
9 фоизга пасайтирилиши ва яна 16 фоиз қилиб белгила-
нишига қарамай, кредитлар ҳажми бир маромда ўсиши 
таъминланган. Марказий банк қайта молиялаш ставкаси-
ни 2018 йилнинг 25 сентябридан 2 фоиз ошириб, йиллик 
16 фоиз даражасида белгилади. 
Мазкур қарор ташқи иқтисодий шароитлар ўзгариши-
ни ҳисобга олган ҳолда қабул қилинган бўлиб, инфля цион 
башоратлар ошиши, маъмурий тартибга солинадиган 
нархлар ўсиши ва валюта алмашув курси ўзгаришининг 
ички нархларга таъсири кучайиши шароитида инфля-
цион босимни пасайтиришга йўналтирилган.
2016 йилда пул-кредит сиёсати кучли инфляция боси-
ми сақланган, иқтисодиётда туб ислоҳотлар амалга оши-
рилаётган, шу жумладан, валюта сиёсати ва ташқи савдо 
фаолияти эркинлашаётган шароитда олиб борилди. Мар-
казий банк 2017 йил июнь ойида қайта молиялашти-
риш ставкасини 9 фоиздан 14 фоизга кўтарди ҳамда 

---

164
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
тижорат банкларининг капиталлашув ва ликвидлик 
даражасига қўйилган талабларни кучайтирди. 
Банкларнинг иқтисодиёт реал секторига йўналтирган 
кредит маблағлари қолдиқлари ҳажми 58 триллион 
сўмга ошди ва 2018 йил 1 январь ҳолатига кўра, 110,6 
триллион сўмга етди. Тижорат банклари томонидан ин-
вестиция лойиҳаларини амалга ошириш учун 16,1 трил-
лион сўмлик кредитлар ажратилди. Бу эса 2016 йилдагига 
нисбатан 1,3 баравар кўпдир.
Кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектларини молия-
вий қўллаб-қувватлаш бўйича амалга оширилган тадбир-
лар натижасида 2017 йил давомида тижорат банклари 
томонидан ажратилган кредитлар ҳажми 2016 йилдагига 
нисбатан 23,3 фоизга ошди ва 19,6 триллион сўмни таш-
кил этди, шу жумладан, микрокредитлар 4 триллион сўм-
ни ташкил этди.
Сўнгги йилларда республикамиз банк тизими, юқори 
ўсиш суръатлари билан ривожланмоқда. Хусусан, тижо-
рат банклари жами активлари сўнгги 5 йилда қарийб 
5 баравар ошиб, 2017 йил сўнггида 166 трлн. 632 млн. 
сўмга етди ва йилига ўртача 35 фоизга ўсиб келмоқда. 
Банкларимизнинг кредитлаш амалиёти ҳам йил сайин 
кенгайиб, активларга монанд равишда сўнгги 5 йилликда 
тижорат банкларининг кредит қолдиғи 5 баравар ошиб, 
2017 йилда 110 трлн. 572 млрд. сўмга етди ва ўтган йил-
дагига нисбатан 2 баравар ошган бўлса, 5 йилликда ўрта-
ча 40 фоизлик ўсиш суръатини қайд этиб келмоқда. 2019 
йил I чорак якуни бўйича жисмоний шахсларга ажратил-
ган кредитлар ҳажми 26,7 трлн. сўмни ташкил этиб, ўтган 
йилнинг мос даврига нисбатан 82 фоизга ва жорий йил 
бошига нисбатан 9 фоизга ўсди. Жисмоний шахсларга 
ажратилган кредитлар таркибида муаммоли кредитлар 
65 млрд. сўмни ташкил этиб, жорий йилнинг ўтган даври-
да 38 млрд. сўмга ёки 1,4 мартага ошди
109
.
109
http://www.cbu.uz (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki).

---

165
Ҳасан Ўткирович Раҳматов
Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, пул-кредит сиёсатининг 
трансмиссион механизми самарадорлигини таъминлаш 
ва фоиз инструментларини оптималлаштириш мақса-
дида Марказий банкнинг пул-кредит сиёсатининг асо-
сий кўрсаткичи сифатида асосий ставка ва фоиз муҳим 
2019 йилдан амалиётга жорий қилиш кўзда тутилди.
Пул-кредит сиёсати иқтисодий назариядаги асосий 
макроиқтисодий сиёсатлардан бири ҳисобланади. За-
монавий иқтисодий сиёсатни амалга оширишда пул 
воситаларининг нарх барқарорлиги, шу билан иқтисо-
дий барқарорликни таъминлашдаги роли катта. Молия-
вий бозорлар ривожланган ва интеграциялашган сари, 
пул-кредит сиёсатининг таъсири иқтисодиётда янада 
муҳим аҳамият касб этмоқда.
Пул-кредит сиёсатини модернизация қилиш молия 
секторини эркинлаштириш билан бирга бошланди. 
Пул сиёсатининг баъзи воситалари, масалан, нақд пул 
захиралари коэффициенти 1966 йилдан бери мавжуд бўлса 
ҳам, инқироз ва ликвидликни ошириш каби очиқ бозор 
операциялари фақат 1989 йилда бошланган. Худди 
шу йили фоиз ставкаси қайта кўриб чиқилиб, бозорга 
депозит ва кредит ставкаларини белгилаш имконини 
берди. Доимий ликвидлик механизми фақат 2004 йилда 
жорий этилган.
Фоиз ставкаси пул-кредит сиёсатининг муҳим ўзга-
рувчисидир, чунки ставка пулга бўлган талаб ва таклифга 
таъсир қилади. Шу сабабли кўпгина Марказий банклар 
фоиз ставкасини пул-кредит сиёсатидан реал секторга 
ўтказишнинг самарали воситаси сифатида танлайдилар. 
Ҳозирда Марказий банкларнинг аксарияти фоиз ставка-
си коридорига (ИРC) амал қилмоқда.
ИРC – бу ликвидлиликка қарши кураш ва мопни тўл-
диришга қаратилган очиқ бозордаги операциялар тизи-
ми. ИРC доирасида Марказий банк сиёсат ставкасининг 
пойдеворини ва чегарасини ўрнатади ва бошқа пул бо-
зорлари ставкаларини, масалан, банклараро ставкалар 

---