Zbekiston respublikasi aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya

Ta’lim tizimida yangi axborot va kommunikatsiya texnologiyalari.  
Oxirgi  yigirma  yillikda  ta‘lim  tizimi  ishida  yuzaga  kelgan  vaziyatda,  zamonaviy 
axborot 
va 
kommunikatsiya 
texnologiyalarini 
takomillashtirish 
va 
zamonaviylashtirish masalasi dolzarb bo‗lib qolmoqda. Lekin, o‗quv jarayonining 
amaliyotiga arzonligi uchun hammabob, lokal tarmoqqa ulangan va shuning uchun 
dunyo  miqyosdagi  (global)  Internet  tarmog‗iga  kirish  imkoni  bo‗lgan  shaxsiy 
kompyuterlarning  joriy  qilinishi,  bu  ishlarni  yanada  jadallashtirdi.  O‗rta 
ma‘lumotni  ko‗pincha  ―kompyuter‖lashtirishga  va  ―internet‖lashtirishga 
asoslangan,  zamonaviylashtirish  dasturini  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  uchun, 
na  faqat  o‗quv  maskanlari  zamonaviy  texnika  vositalari  bilan  ta‘minlanmog‗i, 
balki ta‘lim tizimining tashkilotchilari va pedagoglari ham bu sohada etarli bilimga 
ega  bo‗lishlari  kerak.  Aslini  olganda  bunda  hech  qanday  yangilik  yo‗qdek,  faqat 
erishilgan  bilim  doirasini  kengaytirish  kerak:  pedogogika  oliy  o‗quv  yurtlarida 
ushbu  mutahassislikka  ihtisoslashgan  o‗qituvchilarni  tayyorlash  ishlari  yo‗lga 
qo‗yilgan,  kompyuterlar  bilan  ta‘minlangan  maktablarda  axborotlashtirish  darsi 
o‗tkazilmoqda, ta‘lim maskanlarining na faqat rahbarlari, balki ma‘muriyati ham, 
o‗z  stollari  ustida  shahsiy  kompyuterlar  turishi  va  undan  foydalanishni  tabiiy  va 
juda zarur hol deb hisoblashadi. Lekin, bularning hammasi ham juda oddiy emas, 
bu narsalarni diqqat bilan ko‗rib chiqsak, unda qarama qarshilikni ko‗ramiz, ya‘ni 
hammabob ta‘lim berish va uning sifati o‗rtasidagi ziddiyatni. Har bir pedagog, u 
hoh  maktab  yoki  oliy  o‗quv  yurti  o‗qituvchisi  bo‗lsin,  ularning  asosiy  maqsadi, 
ta‘lim  berish  sifatini  yuksaltirishdir,  bu  ishda  ularga  axborot  va  kommunikatsiya 
texnologiyalardan  foydalanish  juda  yaxshi  yordam  beradi.  SHuningdek  rahbar 
uchun  sifatdan  tashqari,  amaldagi  texnik  jihozlar  va  boshqa  o‗quv  resurslaridan 
imkoni  boricha  ko‗pchilik  foydalana  olishini  tashkil  etish  zarur.  SHuning  uchun 
ko‗pincha  hammabob  va  sifatli  ta‘lim  berishda  ulardan  biriga  ko‗proq  e‘tibor 
beriladi.  YUzaga  kelgan  muammolarni  hal  qilish  uchun,  pedagogika  xodimlarini 
tayyorlash bosqichida, bu masalaga alohida e‘tibor berilishi kerak. Biz quyida oliy 
ta‘lim tizimida yuzaga kelgan vaziyatni ko‗rib chiqamiz.  
Intersub’ekt ta’limda internet texnologiyalari  
Bir  necha  yillar  avval  Rossiyaning  Bolon  jarayoniga  qo‗shilishi,  Rossiya 
ta‘limining  Evropa  ta‘limiga  integratsiyasida  yordam  berishi  kerak.  SHu  sababli 
oliy  ta‘lim  mafkurasi  butunlay  o‗zgaradi.  Butun  xaet  davomida  axborot  va 
kommkunikatsiya  texnologiyalarini  faol  qo‗llab  aksent  mustaqil  «o‗lja»  bilim 
olishga  yo‗naltirilib,  qo‗shilib  kelgan.  Bilim  kreativlik,  qo‗shma  dissiplinar 
orasidagi tadqiqotlar va boshqa asosiy ahamiyatga egadir.  

SHaxsning shaxsiy qiziqishlari va maqsadi chegarasida ushbu ideologiya doirasida 
muallimning  asosiy  vazifasi  kisman  erdam  berishdir  Ilmiy  nuqtai  nazardan  kelib 
chiqadiki, o‗rganuvchilar, sub‘ektlar darajasi oshadi.  
Ta‘lim rivojlanuvchi soha sifatida ko‗riladiyu, ta‘lim muassasalarini internet bilan 
ta‘minlash  milliy  «ta‘lim»  loyihasini  ta‘minlovchi  qismi  hisoblanadi.  SHunda 
global  internet  tarmog‗ini  qo‗llashni  ahamiyati  katta,  chunki  global  tarmoqsiz 
inetrenet resurslarini foydalanish foyda olishdan ko‗ra zarar etkazishi mumkin.  
«AKT»  aloqa  sohasida  «interfaol»  termini  ko‗p  ishlatiladi.  Hozirgi  kunga  kelib, 
interfaol ta‘lim, qatnashchilarning birgalikda o‗quv muhitida, shuningdek tajribaga 
almashishlari  orqali  ish  olib  borishga  asosan  ko‗rilgan.  An‘anaviy  ta‘limga 
nisbatan  interfaol  ta‘limda  o‗qituvchi  va  qatnashchi  o‗rtasidagi  aloqa  o‗zgaradi: 
qatnashchilar  tashabbuslari  amalga  oshirish  o‗qutuvchilarni  vazifasi  bo‗lib, 
o‗qituvchsi  faolligi  qatnashchi  faolligiga  yon  beradi.  Interfaol  texnogologiyalarni 
qo‗llab,  ta‘lim  berishda  foydalanuvchining  kompyuter  bilan  aloqasi  dolzarb  va 
an‘anaviy ta‘limni progressiv rivojlanadi. Bu borada interfaol kommunikatsiyalarni 
yangi  ko‗rinishlari,  ya‘ni  internet  televidenie  (IP  TV)  hozirda  u  Rossiyada  ham 
joriy  qilinmoqda,  Skype,  Sipnet  va  shunga  o‗xshash  boshqa  dasturiy  ta‘minotlar 
mavjuddir.  
Mavjud  bo‗lgan  va  ta‘lim  borasidagi  keyingi  tassavvurlarni  rivojlanishi  uchun 
oxirgi  o‗n  yillikda  «sub‘ekt»  darajasi  chuqur  o‗rganib  kelinmoqda.  «Sub‘ekt» 
darajasining  qisqa  shakli  quyidagi  ko‗rinishga  ega,  masalan:  I.  A.  Zimnda  [3]:  1) 
sub‘ekt  ob‘ektni  tahmin  qiladi;  2)  sub‘ekt  o‗zining  ish  harakatlari  darajasida 
jamoaviy;  3)  jamoaviy  sub‘ekt  o‗zining  yakka  tartib  va  aniq  amalga  oshirish 
darajasiga ega; jamoaviy sub‘ekt har bir shaxsda va aksda taqdim etilgan ; 4) ongli 
ravishda  boshqariluvchi  ish  doim  sub‘ektli,  va  unda  sub‘ektning  o‗zi  ham 
shakllanadi; 5) sub‘ekt shaxs faoliyati – ongli harakatlanuvchi shaxs; 6) sub‘ektlik 
boshqa  insonlar  bilan  muloqotda  aniqlanadi—  bu  faollik,  g‗arazguylikdir;  7) 
sub‘ektlik yaxlit muloqot, faoliyat, o‗z mohiyatini tushunish va borliq demakdir; 8) 
sub‘ektlik  bu  dinamik  boshlanish  bo‗lib,  paydo  bo‗luvchi  va  yuq  buluvchidir;  9) 
sub‘ektlikni interpsixik darajasi mavjud va boshqalar.  
Hozirgi  kunda  soddalashgan  qarashi  mavjud  bo‗lib  unda  ish  harakati  o‗qituvchi 
sub‘ekti  bo‗lib  fakatgina  o‗qituvchi,  muallim,  ta‘lim,  bilish  sub‘ekti  bo‗lib  esa 
faqatgina qatnashchi va talaba bo‗lishi mumkin. Ta‘lim darajasida qatnashchilarni 
turmush  tarzi,  o‗zini  anglash,  munosabat,  ish  faoliyatini  infokommunikatsiya 
texnologiyalari tashkil qiladi, va bu tubdan o‗zgartirish vositasidir.  
Sub‘ektlik  bilan  nafakat  faollik kolaversa  fundamental shaxsiy  parametrlari  bilan 
boglik,  xudi  iunaltirilganlik,ishkibozlik,  intellektual  tassavvur,  sotsiallik, 
ishchanliklar kabi. bu shaxsiy psixologik nazariyasidan kelib chikadi  
Intersub‘ekt  ta‘lim  bulib,  shaxsan  muljallangan,  maxsus  ta‘limni  rivojlantirish 
xizmat kiladi.  
Intersub‘ektiv  ta‘limda  o‗qituvchi  va  o‗quvchining  faolligi  simmetrik  bo‗lishi 
lozim. O‗qituvchi sub‘ekt misolida namoyon bo‗lar ekan, bunda u ta‘lim jarayoni 
qatnashchilarining  shaxsiy  fundamental  parametrlarini  rivojlantirish uchun hizmat 
qiladigan sharoitlarni intersub‘ekt darajasida yaratadi. Zamonaviy axborot tarmog‗i 
olamida  bunday  sharoitlarga  o‗quvchi  va  o‗qituvchilarning  birgalikdagi  tizimli 

izlanish  va  tadqiqot  faoliyatlarini  ta‘lim  tarkibini  rivojlantiruvchi  Internet 
kommunikatsiyalar  vositasida  tashkillashtirish  misol  bo‗la  oladi.  Ushbu  tarkib 
minimumi uchun belgilangan ta‘lablar davlat ta‘lim standartlarida ko‗rsatilgan.  
Endi 
zamonaviy 
Internet 
kommunikatsiyalar 
qo‗llanilishining 
yangi 
imkoniyatlarini  ko‗rib  chiqamiz.  Samarali  ish  jarayonini  tashkillashtirish  uchun 
kamida  tovush  kartasi,  eng  sodda  telefon  garnitura  (naushnik  va  mikrofon), 
qimmat  bo‗lmagan  veb-kamera  va  tezligi  64  kbit/sdan  kam  bo‗lmagan  ajratilgan 
liniyali  (ADSL)  Internetga  ulanish  huquqiga  ega  bitta  kompyuter  kerak  bo‗ladi. 
Bundan  tashqari  kompyuterga  yagona  interfeys  orqali  bir  necha  kommunikatsiya 
turlaridan  (telefoniya,  elektron  pochta,  chat,  video-konferens  aloqa  va  xokazo) 
foydalanish  imkonini  beruvchi  bepul  dasturiy  ta‘minotni  Tarmoqdan  o‗rnatish 
lozim.  Ushbu  kommunikatsiya  dasturlariga  misol  tariqasida  Google  Talk,  Skype, 
Yahoo  Messenger,  Sipnet  va  boshqalarni  keltirish  mumkin.  Qoidaga  ko‗ra, 
ularning  barchasi  foydalanuvchilarning  o‗zlari  tomonidan  shakllantirilgan  IP-
telefoniya  (internet-protokol  asosidagi  telefoniya)  tarmoqlarini  namoyon  etadilar. 
Aloqa  dunyoning  Internet  bor  ixtiyoriy  nuqtasida  ishlaydi.  Kommunikatsiyalar 
(jumladan,  ovozli)  elektron  yon  daftarchadagi  (xuddi  o‗sha  interfeysda  mavjud) 
abonent ismiga sichqoncha tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi, bunda telefon 
raqamlari va boshqa rekvizitlarni terish talab etilmaydi. SHunisi ham ahamiyatliki, 
Internet  kommunikatsiyalar  (ovozli  aloqa,  chat,  video-konferens  aloqa)  bunday 
tarmoqlar  foydalanuvchilari  orasida  abonentlar  turar  joyidan  qat‘i  nazar  bepul*, 
oddiy  statsionar  va  mobil  telefonlarga  shaxarlararo  va  xalqaro  ovozli  aloqa 
an‘anaviysiga  nisbatan  sezilarli  darajada  arzonroq.  Bundan  tashqari, 
foydalanuvchilarga shaxsiylashtirilgan individual xizmatlar to‗plami va ularni oson 
boshqarish imkoniyati beriladi. Xususan, Skype abonentlari bepul telefon va video 
konferensiyalar,  qiziqarli  mavzularni  muxokama  qilish  uchun  va  xattoki 
ma‘ruzalarni  o‗qish,  hamda  auditoriya  savollarini  (100  ta  odamgacha)  olish  va 
ularga javob berish imkonini beruvchi Internet-jamiyatlar (skypecasts) tashkil etish 
huquqiga  egalar.  Kelajakda  to‗laqonli  yaxshi  sifatga  ega  videotelefoniya  va 
videokonferens aloqa, interaktiv televidenie mobil variantda ham mavjud bo‗ladi, 
bu esa masofaviy muloqotni yangi pog‗onaga olib chiqadi. Yuqorida sanab o‗tilgan 
universal  kommunikatsiya  dasturlarini  intersub‘ektiv  jismoniy  ta‘limda 
qo‗llanilishiga  misol  keltirimiz.  Ta‘lim  standartlariga  ko‗ra,  maktab  o‗quvchilari 
va  oliy  o‗quv  yurti  talabalari  fizika  fani  bo‗yicha  ―Mexanika‖  bo‗limi,  xususan 
dinamikaning  asosiy  qonunlarini  o‗zlashtirishlari  kerak.  SHunisi  ayonki,  buni 
an‘anaviy  ta‘lim  metodlari  yordamida  amalga  oshirish  mumkin,  ammo  tajriba 
shuni ko‗rsatmoqdaki, bu metodlarning samarasi kamayib ketmoqda. SHu bilan bir 
qatorda,  Internet-texnologiyalar  fizikaning  amaliy  jixatdan  xattoki  XVII  asrda 
shakllangan  bo‗limlari  bo‗yicha  bilim  olish  imkoniyatlarini  sezilarli  darajada 
kengaytirish  imkoniga  egadirlar.  Masalan,  kosmik  uchishlar  bilan  qiziquvchi 
o‗quvchilardan  biri  Internetda  (www.sciam.ru.  2006.)  qiziqarli  axborot  – 
―Xisoblashish  lozim  bo‗lgan  kuch‖,  bilan  to‗qnash  keldi.  Bunda  gap  fizika 
topishmoqlarining  biri  –  ―Pionerlar‖  anomaliyasi,  ya‘ni  noma‘lum  kuchga  ega 
ikkita  kosmik  apparat  xarakatining  sekinlashishi  haqida  ketmoqda.  Ushbu 
apparatlar  Amerikada  1972 va  1973  yillarda  uchirilgan  edi  va  ular  birinchi  marta 

YUpiter  va  Saturnning  aniq  tasvirlarini  uzatganlar.  Ayni  vaqtda  ular  Quyosh 
sistemasi atrofida joylashgan. 1980 yilning o‗zida apparatlar 43 ming km. soatiga 
uchganlarida  yuqorida  aytib  o‗tilgan  anomaliya  kuzatilgan  edi.  Fiziklar 
anomaliyani keltirib chiqaruvchi sirli kuch haqida turli gipotezalarni olib chiqdilar. 
Gipotezalar  orasida:  1)  agar  kuch  Quyoshga  yo‗naltirilgan  bo‗lsa,  ko‗rib 
chiqilayotgan 
sekinlashishni 
Nyuton 
mexanikasidan 
chetlashib, 
modifikatsiyalashtirilgan  Nyuton dinamikasi  (MOND)  orqali tushuntirish;  2)  agar 
kuch  Erga  yo‗naltirilgan  bo‗lsa,  anomaliya  yorug‗lik  tezligi  o‗zgarishi  bilan 
bog‗liq deb tushuntirish mumkin, kabilari bor edi.  
O‗quvchi topib olgan qiziqarli ma‘lumot bilan birga ―Pionerlar‖ harakati sxemasini 
o‗zida aks ettirgan multimedia faylini mavjud kommunikatsiya kanallari vositasida 
(elektron  pochta,  guruxli  chat,  telefoniya)  boshqa  o‗quvchilar  va  o‗qituvchiga 
uzatadi. U o‗z ta‘surotlari va hissiyotlarini nafaqat matn, balki ovoz, hamda video 
aloqa  orqali  mimika  va  qo‗l  harakatlari  bilan  etkazib  berish  imkoniyatigi  ega 
(tadqiqotlarga ko‗ra axborotning katta qismi aynan noverbal yo‗l bilan uzatiladi). 
O‗quvchi murojaatiga javoban yangi ma‘lumotlarga ega bo‗lishi mumkin. Barcha 
hohlovchilar  MOND  haqidagi  axborotni  izlaydilar,  Nyuton  mexanikasi  bilan 
solishtiradilar,  ilmiy  asosga  ega  shaxsiy  gipotezalarini  shakllantirishga  harakat 
qiladilar. Bundan tashqari o‗quvchi berilgan mavzuga oid Internet-jamiyat (forum) 
tuzishi va muloqot chegaralarini yanada kengaytirishi mumkin.  
Natijada  Nyuton  mexanikasi  yaxshiroq  o‗zlashtirilishi  va  klassik  nazariya 
rivojlanishining  yana  bir  yo‗nalishi  yuzaga  kelishi  mumkin.  Bularning  bari 
o‗quvchilarning  ichki  motivatsiyasini  o‗quv  predmeti  yordamida  kuchaytirish 
imkonini  beradi.  Talabalar  Internet  orqali  ma‘lumot  izlab,  Internetda  ko‗p 
tarqalgan  ―keraksiz  axborotlar  chiqindixonalari‖  da  vaqtlarini  sarflamaydilar, 
ularning  qiziqishlari  ta‘lim  tarkibini  boyitish,  yangi  info-komunikatsion 
texnologiyalarni o‗zlashtirish va shaxslarini rivojlantirish uchun yo‗naltiriladi.  
Ushbu  misoldan ko‗rinib turibdiki,  intersub‘ektiv  ta‘lim  o‗qituvchi,  o‗quv guruxi 
yoki  sinf,  o‗quvchilar  kitobi  bilan  chegaralanib  qolmagan.  Tarmoqning  ixtiyoriy 
qiziqqan  abonenti  bilan  kommunikatsion  dasturlar  vositasida  muloqot  qilish 
imkoniyati  mavjud.  Internet  orqali  ma‘lum  bir  o‗quv  yurti  talabasi  turli  davlatlar 
talabalari bilan tanishishi, o‗z bilim saviyasini boyitishi, kelajakdagi izlanishlariga 
poydevor yaratishi mumkin.  
Internet-texnologiyalarning  boshqa  salbiy  tomonlari  ham  yo‗q  emas.  Masalan, 
hozirda  Tarmoqda  ilmga  qarshi  va  ilm  atrofidagi  tasavvurlar  (misol  uchun, 
http://anomalia.kulichki.ru,  http://  lc.kubagro.ra,  prometheus.al.ra)  tarqalgan, 
shunga ko‗ra  intersub‘ektiv  ta‘limda  alternativ  gipotezalarni kritik  ravishda  taxlil 
qilish,  ular  orasida  konstruktiv  g‗oyalarni  aniqlash  imkoniyatlarini  taxlil  qilish 
dolzarb masala hisoblanadi.  
Ta’limda axborot madaniyati  
Axborot  kommunikatsiya  texnologiyalarining  jadal  rivojlanishi  vaqt  va  masofani 
qisqartirib, jahon sivilizatsiyasi bilimlariga keng  yo‗l ochib bermoqda. Bir vaqtlar 
fan, madaniyat, ta‘lim va biznes sohasi uchun ma‘lum hududdagi kutubxonalardagi 
resurslardan  foydalanilgan  bo‗lsa,  bugungi  kunda  ular  foydalanishi  mumkin 
bo‗lgan  resurslar  hajmiga  Internet  tarmog‗idagi  barcha  resurslarni  ham  kiritish 

mumkin  bo‗ladi.  Jamiyatda paydo  bo‗layotgan  axborot  resurslari  hajmining  jadal 
ortib  borishi  axborot  bo‗ronini  vujudga  keltirmoqda.  Bu  resurslardagi 
ma‘lumotlarning barchasi ham ishonchli, aniq faktlarga asoslangan, jamiyat rivoji 
uchun xizmat qiladigan axborotlar degan fikrdan yiroqmiz.  
Jamiyatda  hosil  bo‗layotgan  axborot  bo‗ronidan  jamiyat  a‘zolarini,  ayniqsa, 
jamiyatning  kelajagi  bo‗lgan  yoshlarni  himoya  qilishda,  ularda  axborot 
madaniyatini shakllantirish o‗ta dolzarb muammo hisoblanadi.Axborot madaniyati 
nima va nima uchun axborot madaniyatiga ehtiyoj sezamiz?  
―Axborot  madaniyati‖  tushunchasi  ikkita  fundamental  tushuncha:  axborot  va 
madaniyat tushunchalariga asoslanadi. Bundan kelib chiqib, bu tushunchani talqin 
qilishning  ―madaniyat‖  va  ―axborot‖  yondashuvlariga  ajratib  qarashlar  mavjud. 
Madaniyat  yondashuvi  doirasida  axborot  madaniyatini  axborotlashgan  jamiyatda 
insonning  yashash  faoliyati  usuli  sifatida,  insoniyat  madaniyati  shakllanishi 
jarayonining  tashkil  etuvchisi  sifatida  qaraladi.  Axborot  yondashuvi  doirasida  esa 
unga  axborot  talabini  qondirishga  qaratilgan  barcha  axborot  faoliyati  bilimlari 
majmuasi sifatida qaraladi.  
So‗nggi  vaqtlarda  esa  axborot  madaniyati  tushunchasini  shaxsning  axborot  va 
madaniyat  komponentlarining  integratsiyalashuvi  vaziyatida  yaxlit  qarash 
tendentsiyasi  kuchaymoqda.  Buning  natijasida  esa  axborot  madaniyati 
umuminsoniy madaniyatning bir qirrasi sifatida qaralmoqda. Aynan ana shu qarash 
axborot madaniyatining asl mohiyatini ochib berishga imkon beradi.  
Axborot madaniyati shaxsning o‗quv, ilmiy-bilish, mustaqil ta‘lim olish, dam olish 
va  boshqa  ko‗rinishli  faoliyati  jarayonida  paydo  bo‗ladigan  axborotga  bo‗lgan 
ehtiyojini  qondirishga  yo‗naltirilgan,  shaxsiy  axborot  faoliyatini  samarali  tashkil 
qilishni  ta‘minlaydigan  bilimlar,  malaka  va  ko‗nikmalarning  tizimlashtirilgan 
majmuasidir.  Umuman  olganda,  axborot  madaniyati  axborotdan  samarali 
foydalanish  bilim  va  ko‗nikmalari  bo‗lib,  kerakli  axborotni  axborot  resurslaridan 
axborot  texnologiyalarining  barcha  ko‗rinishlari  (kompyuter  va  Internet  tarmog‗i 
texnologiyalari) orqali qidirishning turli xil bilimlaridan iborat.  
Bu ta‘rifdan kelib chiqib, axborot madaniyatiga nima uchun ehtiyoj sezamiz degan 
savolga javob qidiraylik.  
Jamiyatda  axborotning  qimmati  ortib,  u  sanoat  jamiyatidan  axborotlashgan 
jamiyatga  aylanib  bormoqda.  Hozirgi  hayotning  o‗ta  o‗zgaruvchanligi 
axborotlashgan jamiyatda bir qator yangi atributlarni yuzaga keltiradi: Axborot va 
bilim  jamiyatning  asosiy  o‗zgartiruvchi  kuchiga  aylanadi;  Ishlab  chiqaruvchi  va 
ijtimoiy  texnologiyalarning  yangilanish  sikli  6-8  yilni  tashkil  etib,  avlodlar 
almashinishi  suratidan  o‗zib  ketadi;  Uzluksiz  ta‘lim  va  yangi  ixtisoslik  olishga 
qobiliyat shaxsning ijtimoiy statusini saqlab qolishning ajralmas qismiga aylanadi; 
Har  bir  insonning  taqdiri  yangi  axborotni  o‗z  vaqtida  topish,  olish,  bir  qiymatli 
qabul qilish va samarali foydalanish qobiliyatiga bog‗liq bo‗ladi.  
Insoniyat  sivilizatsiyasining  axborotlashgan  jamiyatga  qadam  qo‗yishi  — 
insonlarni  yangi  hayot  sharoitiga  va  yuqori  avtomatlashtirilgan  axborot  muhitida 
professional  faoliyatga  o‗z  vaqtida  tayyorlash,  bu  muhitda  mustaqil  ravishda 
harakat  qilishga,  muhit  imkoniyatlaridan  samarali  foydalanish  va  salbiy 
ta‘sirlardan  himoyalanishga  o‗rgatish  kabi  jiddiy  muammolarni  yuzaga  keltira 

boshladi.  Axborotlashgan  jamiyat  shakllanishidagi  muammolar,  avvalambor  bu 
jamiyatda  inson  o‗rni  muammosi  bugungi  kunda  xalqaro  hamjamiyatning  diqqat 
markazidagi  mavzu  bo‗lmoqda.  Axborotlashgan  jamiyatda  insonlarni  hayotga 
maxsus  tayyorlash  zarurati  nufuzli  xalqaro  tashkilotlarning  sammitlarida  ko‗rib 
chiqilib,  maxsus  dasturlar  qabul  qilinmoqda.  Bunga  misol  sifatida  YUNESKO 
ning  ―Axborot  hamma  uchun‖  dasturi  va  IFLA  ning  ―Axborot  savodxonligi‖ 
bo‗limi  faoliyatini  keltirish  mumkin.  Keltirilgan  muammolar  mazmuniy  jihatdan 
axborot madaniyati ta‘rifida o‗z aksini topganligini ko‗rish qiyin emas.  
Ta’lim tizimida axborot madaniyatining ahamiyati  
Mamlakatning  ijtimoiy-iqtisodiy  hayotidagi  asosiy  islohotlar  o‗z  navbatida  oliy 
ta‘lim  muassasalari  bitiruvchilariga  qo‗yiladigan  talablarga  ham  katta  ta‘sir 
ko‗rsatadi.  Oliy  ta‘lim  muassasasi  yangi  sharoitlarda  bitiruvchining  kasbiy 
malakasi  uchun  ahamiyatga  ega  jihatlarini  shakllantirishda  nafaqat  ma‘lum  bilim 
va ko‗nikmalar to‗laligiga,  balki  mustaqil  ravishda o‗z  bilimlarini boyitib  borish, 
turli  xil  muammolarni  qo‗yish  va  ularni  hal  qilish,  muqobil  yechimlarni  taklif 
etish, ular orasidan eng samaralisini tanlab olish mezonini ishlab chiqish kabilariga 
ham  yo‗naltirishi  lozim.  Bu  maqsadlarga  erishish  ma‘lum  darajada  axborot 
madaniyati saviyasiga bog‗liqdir.  
Shaxsning  axborot  tayyorgarligi  tarkibiy  tuzilishi  quyidagicha:  o‗zining  axborot 
ehtiyojini  ifodalash,  axborot  so‗rovlarini  shakllantirish  qobiliyati;  axborot 
resurslari  bilimi;  kutubxonalar  imkoniyatlarini  bilish  va  ulardan  foydalanish 
qobiliyati; axborot qidiruvini amalga oshirish qobiliyati; axborotlarni qayta ishlash 
bilim  va  ko‗nikmalari;  axborotlarga  tanqidiy  yondashish,  ularni  tushunish  va 
baholash  hamda  ulardan  ijodiy  foydalanish  ko‗nikmalari;  zamonaviy  axborot 
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalana bilish.  
Axborot  madaniyatini  madaniyatning  alohida  jihatlariga nisbatan  o‗ziga xosligini 
tushinib  olish  real  voqelikni  bilishga,  axborotlashgan  jamiyat  haqidagi 
tasavvurlarning  rivojlanishida  axborotlashgan  yondashuvning  vujudga  kelishi 
natijasidagina  mumkin  bo‗ldi.  Axborotlashgan  jamiyatda  axborot  resurslari 
qiymati  jihatidan  energiya,  moliyaviy  va  boshqa  strategik  resurslardan  kam 
bo‗lmagan  holda,  axborot  hozirgi  jamiyatda  xodimning  malakasini  oshirish, 
optimal  yechimlarni  qabul  qilish,  yangi  professional  sohani  egallash, 
raqobatdoshlar 
oldida 
strategik 
ustunlikka 
erishishi 
uchun 
samarali 
foydalaniladigan  iqtisodiy  kategoriya  tovar  sifatida  baholanadi.  Yangi  axborot 
texnologiyalarining  shiddat  bilan  rivojlanishi  ta‘limda  axborot  madaniyati 
ahamiyatining  ortishiga  muhim  omil  bo‗lishi  yaqqol  ko‗zga  tashlanadi. 
Foydalanuvchi  pedagog  va  foydalanuvchi  o‗quvchilarning  axborot  madaniyatini 
rivojlantirish  bo‗yicha  faoliyatlarning  dolzarbligi  o‗qitishning  yangi  modelini 
yaratishga  yo‗naltirilgan  zamonaviy  ta‘lim  tizimidagi  o‗zgarishlar  bilan  bog‗liq 
bo‗lib,  axborot  resurslariga  asoslanadi.  Shuning  uchun  ta‘lim  samaradorligining 
zaruriy  sharti  ta‘lim  hamjamiyatining  yuqori  axborot  madaniyati  hisoblanadi. 
Ta‘lim  hamjamiyatini  shartli  ravishda  ikki  guruhga  ajratish  mumkin:  axborot 
resurslari  yaratuvchilar  va  tashkil  etuvchilari,  axborot  resurslari  iste‘molchilari. 
Axborot  resurslari  yaratuvchilar  va  tashkil  etuvchilarga  asosan  kutubxona 
xodimlari  va  professor-o‗qituvchilarni  kiritsak,  axborot  iste‘molchilariga  esa 

talabalar va o‗z bilimini boyitib borishga intiluvchi pedagoglarni kiritish mumkin. 
Bu  muhitda axborot resurslari  yaratish va  tashkil  qilish  to‗g‗ri  yo‗lga  qo‗yilmasa, 
yoki to‗g‗ri yo‗lga qo‗yilgan axborot resurslaridan samarali foydalanish yo‗llarini 
bilmaslik axborot madaniyati komponentalarining bajarilmasligi bilan izohlanadi.  
Respublika  Prezidenti  Islom  Karimovning  ―Bizga  bitiruvchilar  emas,  maktab 
ta‘limi va tarbiyasini olgan shaxslar kerak‖ degan so‗zlarida aynan mustaqil fikrlay 
oladigan maktab ta‘limi va tarbiyasini olganlar nazarda tutilgan. Yuqoridagi kabi 
holatlar bo‗lmasligi uchun rivojlangan davlatlar ta‘lim tizimida (o‗rta ta‘lim, kasb-
hunar  ta‘limi  va  oliy  ta‘limda)  axborot  madaniyati  asoslari  kursi  kiritilgan  va  bu 
kurslarni  kutubxonachi-pedagog  o‗qiydi.  Mustaqil  mamlakatimizda  fuqarolik 
jamiyatidan  axborotlashgan  jamiyatga  qadam  qo‗yayotgan  bir  paytda  rivojlangan 
davlatlar  tajribasini  o‗rganib,  ilg‗or  tomonlarini  ta‘lim  tizimiga  tatbiq  qilish 
foydadan holi bo‗lmaydi, deb hisoblayman.  
Bugungi kunda  jahonda  real  muhitda  ham, virtual  muhitda  ham  katta  miqdordagi 
axborotlar  oqimi  paydo  bo‗lmoqda  va  shu  bilan  uni  qidirish,  to‗plash,  qayta 
ishlash,  analiz  va  sintez  qilishning  murakkablik  darajasi  ham  ortmoqda.  Shuning 
uchun  bugungi  kunda  bunday  axborot  oqimida  har  xil  axborot  resurslaridan 
foydalanib, moslashish ko‗nikmalarini egallash hayotiy zaruratdir. Bugungi talaba 
ma‘lum  axborot  madaniyatini  egallashi  shart  va  buningsiz  uzluksiz  ta‘lim  va 
mustaqil  ta‘limni  tasavvur  qilib  bo‗lmaydi.  Shundan  kelib  chiqqan  holda,  Davlat 
ta‘lim  standartlarini  takomillashtirish  borasida  ishlar  olib  borilayotgan  bir  paytda 
―Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik‖ ta‘lim yo‗nalishi standartini yaratishda 
bu yo‗nalish bitiruvchisiga kutubxonachi-pedagog kvalifikatsiyasi beradigan qilib 
o‗zgartirishlar kiritish maqsadga muvofiq bo‗ladi.