Ўзбекистон Республикаси алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги

1-расм. Фаннинг тизимли-структуравий модели

Тақдим этилган моделнинг таҳлилидан маълумки, фаннинг инсон фаолиятидаги ўрни ва аҳамияти жуда юксакдир.

2. Хавфлар ва вазиятларнинг турлари

Хавфлар ва вазиятларнинг турлари – хилма-хилдир. Шу сабабли, уларни аниқ бир тартиб бўйича жойлаштириш мумкин, яъни, ўзгарувчан ҳаракат, ҳаво тезлиги, босим, ёруғлик, ҳавони ионлаштириш, портлаш, гербецид, шовқин, тебраниш, ёнғин, заҳарли моддалар, лазер нури, электр ёйи ва бошқа бир неча турлари мавжудлигига эга бўламиз.
Ҳар бир текшириладиган объектда ўтказиладиган текширишлар учун шу объектда (цех, иш жойи, технологик жараён) хавфлар руйхати тузилади.
Хавф, сабаб, оқибат умумийлиги - бу яширин хавфларни ва зарарларни амалга оширувчи мантиқий жараёндир, Масалан: заҳар (хавф) – дори тайёрловчининг хатоси (сабаб) – заҳарланиш эса (кунгилсиз оқибатдир).
Мутлақо хавфсиз бўлган иш ёки фаолият бўлиши мумкин эмас. Демак, фаолият қандай бўлмасин унда яширин хавф мавжуд эканлигига эга бўламиз. Шу билан бирга, табиатда бир қатор инсон фаолиятига хавф солувчи фавқулодда вазиятлар мавжуд. Уларни 3 та асосий гуруҳга ажратиш мумкин.
1. Табиий фавқулодда вазиятлар
2. Техноген фавқулодда вазиятлар
3. Экологик фавқулодда вазиятлар
Табиий фавқулодда вазиятларга зилзила, кучли сел, ер кўчиши, туфон, сув тошқини ва бошқалар киради. Бу турдаги фавқулодда вазиятларнинг турлари 2 - расмда кўрсатилган.

2-расм. Табиий тусдаги фавқулодда вазиятларнинг
турлари

Техноген хусусиятдаги фавқулодда вазиятларга эса сув омборларидаги авария ва ҳалокатлар, ёнғин, портлаш, транспорт, энергетика ва коммунал тизимлардаги авариялар, кимёвий ва радиациявий хавфлар ва бошқалар шулар жумласидандир. Шу сабабли, табиий, техноген ва экологик фавқулодда вазиятларнинг келиб чиқиш сабабларини ўрганиш, олдини олиш, хавфни башорат қилиш фавқулодда вазиятларда қутқарув ишларини ташкил этиш, иқтисодий зарарни аниқлаш катта аҳамиятга эга. Табиий тусдаги фавқулодда вазиятларнинг бир-бири билан узора боғликлик схемаси қўйидаги расмда кўрсатилган