Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

 
 
4.
 
O‘zbekiston Respublikasi moliya siyosatining asosiy yo‘nalishlari
 
 
Yaqin o‘tmishda, mamlakat iqtisodiyoti va ijtimoiy rivojlanishiga to‘sqinlik qilib qolgan 
moliyaviy siyosat o‘z kamchiliklarini namoyon qildi. Uzoq davrlar mobaynida mamlakatni 
iqtisodiy rivojlanishida moliya va faol moliyaviy siyosatning ahamiyatiga yetarlicha baho 
berilmadi. Iqtisodiyotda moliyaviy munosabatlarning ahamiyatini buzib ko‘rsatish sodir bo‘ldi, 
moliya va moliyaviy dastaklarning  faol ahamiyati inkor etilib, moliyaviy siyosat talab etilgan 
muammolarni xal qilishga qaratilgan zarur usullarni ishlab chiqishga ojizlik qilib qoldi. 
Rivojlanishning uzoq davriga mo‘ljallangan ibratli konsepsiyalarni ishlab chiqilmaganligi, kam 
samara beradigan, qisqa muddatli foyda olishni ko‘zlab ko‘rilgan chora-tadbirlar iqtisodiyotni og‘ir 
ahvolga olib keldi. 
O‘zbekiston mustaqillikka erishib, iqtisodiy rivojlanishda bozor munosabatlariga o‘tishda, 
ijtimoiy hayotning barcha sohalarida bo‘lgani kabi, moliya va moliyaviy munosabatlarda ham 
chuqur islohotlarni amalga oshirishga to‘g‘ri keldi. 
Prezidentimiz I. Karimov belgilab bergan iqtisodiy strategiyadan kelib chiqqan holda, bozor 
iqtisodiyotini dastlabki bosqichida moliya va soliq siyosatining birinchi darajadagi chora-tadbirlari 
va ustivor yo‘nalishlari quyidagilardan iborat bo‘ldi: 

---

 
 
 
20
 
 
1. Barqaror moliyaviy siyosatni amalga oshirish, davlat budjeti taqchilligini iloji boricha 
kamaytirish, budjetdan beriladigan dotatsiya va subvensiyalarni barcha turlarini bosqichma-bosqich 
qisqartirib borish; 
2. Budjet mablag‘larini daromad tushgandan keyingina taqsimlanadigan yo‘ldan og‘ishmay 
borish, birinchi darajali, eng zarur umumdavlat ehtiyojlari uchungina budjetdan mablag‘lar ajratish;  
3. Xalq xo‘jaligi tarmoqlarini, ayrim korxonalarni rivojlantirish uchun budjetdan qaytarib 
olmaslikni ko‘zda tutib ta’minlash amaliyotidan voz kechish, buning o‘rniga ana shu maqsadlarda 
investitsiya kreditlaridan keng foydalanish; 
4. Soliq tizimini takomillashtirish budjet daromadlarini barqaror sur’atda to‘lab turishni 
ta’minlaydigan, kichik va xususiy korxonalarning, chet el kapitali ishtirokidagi qayta ishlaydigan va 
xalq iste’moli mollarini ishlab chiqaradigan qo‘shma korxonalarni rivojlanishini rag‘batlantiradigan 
soliq siyosatini olib borish. 
Belgilangan strategik vazifalar davlatning taktik chora-tadbirlari asosida bajariladi. Hozirgi 
kunga kelib, iqtisodiy o‘sish davri boshlandi. Yalpi ichki mahsulotning o‘sish sur’ati 
barqarorlashdi.  
Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 8-fevral  va 18-iyuldagi yig‘ilishlarida O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti tomonidan belgilab berilgan 2008-yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlantirishning eng muhim ustuvor vazifalarini amalga oshirish yuzasidan ko‘rilgan chora-
tadbirlar natijasida iqtisodiyotni barqaror, muvozanatli va izchil rivojlantirishning belgilangan 
prognozlariga erishildi hamda makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning mutanosibligi ta’minlandi. 
2008-yilda 
Yalpi ichki mahsulot
  (YaIM)ning real o‘sishi 9,0 foizni tashkil qildi. Sanoat, 
qurilish va xizmatlar sohasida yuqori sur’atlarda o‘sish kuzatildi. Xususan, sanoatda ishlab 
chiqarish hajmi 12,7 foizga, qishloq xo‘jaligida 4,5 foizga, transport va aloqada 16,7 foizga va 
qurilish ishlarida 8,3 foizga oshdi. 
O‘tgan yilda ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 21,3 foizga o‘sib, uning YaIM tarkibidagi ulushi 
45,3 foizni tashkil qildi. Xususan, savdo va umumiy ovqatlanish xizmati 26,8 foizga hamda 
moliyaviy xizmatlar hajmi 32,2 foizga o‘sdi
1
.
 
Hozirgi bosqichda davlatning moliyaviy siyosati quyidagilarga qaratilgan: 
1. Ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini har tomonlama oshirish hisobiga aholining 
turmush tarzini yuqoriga ko‘tarish. 
2. Tadbirkorlarning haqiqiy mustaqilligini ta’minlash, mehnat va xizmatga bo‘lgan 
tashabbusini oshirish hamda ularni har tomonlama huquqiy kafolatlash. 
3.  Aholining kam ta’minlangan qatlamini ijtimoiy himoya qilish (pensionerlar, ko‘p bolali 
oilalar, talabalar). 
4. Daromadi cheklangan xizmatchilarni (sog‘liqni saqlash, maorif, boshqaruv, mudofaa) 
ijtimoiy himoya qilish. 
5. Yangi moliyaviy strategiya, rang-barang mulk shakllari, bozor munosabatlarini 
rivojlantirish, tovar va mahsulotlar bozorini, ish kuchi va kapital bozorlarini rivojlantirish. 
6. Jamiyatning ijtimoiy -  iqtisodiy hayotiga moliyaviy ta’sir ko‘rsatish, uni soliqqa tortish, 
moliyalashtirish va moliyaviy bozor uslublari orqali amalga oshirish. 
7. Moliya tizimida iqtisodiy tanglik ko‘rsatkichlarini imkon qadar bartaraf etish (davlat 
budjeti kamomadi, emissiyaning joylarda ko‘payib borishi, inflyatsiya darajasining yuqoriligi, ichki 
va tashqi qarzlarni borligi, tugallanmagan qurilishlarning mavjudligi), chunki iqtisodiy tanglik 
nisbatan davlat moliyasi bilan bir qatorda korxonalar moliyasida ham mavjud. Pul muomalasini 
tartibga solish. Milliy valyutaning ichki va tashqi konvertatsiyasini ta’minlash hisobiga so‘mning 
qadrini oshirish. 
9. Iqtisodiyotni jahon andozalariga yetkazish maqsadida xorijiy investitsiyalarni kirib 
kelishini ta’minlash. 
10. Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish hisobiga korxonalar iqtisodiy salohiyatini 
oshirish. 
11. Sug‘urta tizimini rivojlantirish va uning samaradorligini oshirishning huquqiy va 
iqtisodiy asoslarini kengaytirish va kuchaytirish. 
                                                 
1
 Manba: http://www.cbu.uz/uz/monet_policy/monet_direct2009.htm 

---

 
 
 
21
 
 
Tovarlar va xizmatlarning mamlakatlararo harakatini tartibga solib turuvchi, milliy 
iqtisodiyotni  mustahkamlash va himoya qilishga qaratilgan boj siyosati takomillashib bordi. Bu 
siyosat hozirgi kunda mamlakat ichki bozoriga past sifatli, inson salomatligiga putur yetkazuvchi 
tovarlarni kirib kelishini oldini olish va ilg‘or texnologiyalar, fan-texnika  yutuqlari natijalarining 
mamlakat iqtisodiyotiga kirib kelishini rag‘batlantirish yo‘lidan og‘ishmay bormoqda. 
Moliyaviy siyosatining hozirgi kundagi vazifalari quyidagilardan iborat bo‘lmog‘i lozim: 
1. Respublika davlat budjetidagi taqchillikni yo‘l qo‘yilgan eng kam daraja doirasida 
(YaIMning 2-3 %i atrofida) cheklashga yo‘naltirilgan qattiq moliyaviy siyosatni o‘tkazish. 
2. Davlat xarajatlarining birinchi navbatda iqtisodiyotdagi zarur tarkibiy o‘zgarishlarni 
o‘tkazish, ishlab chiqarishning orqaga ketishiga barham berish maqsadlarini ko‘zlab yo‘naltirishni 
ta’minlash. 
3. Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish talablaridan kelib chiqqan holda, 
aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlash, aholining konstitutsiya bilan kafolatlangan huquqlarini 
himoya qilishni ta’minlovchi moliyaviy bazani yaratish, erkin mehnat va ishbilarmonlik asosida 
aholi turmush darajasini ko‘tarishga zarur shart-sharoitlar yaratish. Bu maqsadlarda ularga 
soliqlardan imtiyozlar berish, imtiyozli kreditlar berish, maqsadli fondlardan moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash. 
4. Ijtimoiy himoyaning adresli bo‘lishiga, moliyaviy mablag‘larning ijtimoiy yordamga 
haqiqatda muxtoj aholi qatlamlariga yetib borishini ta’minlashga erishish. 
5. Soliq siyosatini takomillashtirish: 
- soliq tizimining ishlab chiqarishni rivojlantirishga, moddiy xomashyo, tibbiy, moliyaviy va 
mehnat resurslaridan, to‘plangan mol-mulkdan samarali foydalanishga rag‘batlantiruvchi ta’sirini 
oshirish;