Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

6.Budjetdan moliyalashtirish 
 
 
Davlat budjetining xarajatlaridan foydalanish budjetdan moliyalashtirish orqali amalga 
oshiriladi. Shu munosabat bilan, budjetdan moliyalashtirish deyilganda rejada ko‘zda tutilgan 
tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga budjetdan mablag‘larni taqdim etish tizimi 
tushuniladi. U pul mablag‘larini taqdim etishnnng o‘ziga xos bo‘lgan shakl va usullari bilan 
xarakterlanadi hamda ma’lum bir tamoyillarga tayanadi. Budjetdan moliyalashtirishning 
tamoyillari, shakllari
 va 
usullari
 bu tizimning tarkibiy elementlari bo‘lib hisoblanadi va uning amal 
qilish natijalariga o‘z ta’sirinn ko‘rsatadi, Muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar xal etilayotgan hozirgi 
paytda oqilona va samarali budjetdan moliyalashtirish tizimining ahamiyati yanada ortadi. 
Budjetdan moliyalashtirishning oqilona tizimini tashkil etishda, eng avvalo, 
moliyalashtirish tamoyillari muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi amaliyotda foydalanilayotgan budjetdan 
moliyalashtirishning tamoyillarini 
umumiy
  va 
xususiy
  guruhlarga bo‘lish mumkin. Umumiy 
tamoyillar budjetdan mablag‘ oladngan barcha subyektlarning faoliyatiga tegishlidir. Xususiy 
tamoyillar esa, subyektlar faoliyatining tashkil etilishiga bog‘liq ravishda budjet  mablag‘larining 
taqdim etilish tartibini belgilab beradi, 
Budjetdan moliyalashtirishning 
umumiy tamoyillari
 quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: 
–
 
minimum xarajatlarda maksimum samarani olish; 
–
 
budjet assignovaniyalaridan foydalanishnnng maqsadli xarakterdaligi; 
–
 
ko‘zda tugilgan rejalarning bajarilishi va oldin berilgan assignovaniyalarning 
foydalanilganligini inobatga olgan holda budjet mablag‘larini taqdim etish. 
Umumiy tamoyillar oilan birgalikda budjetdan moliyalashtirish amaliyotida 
xususiy 
tamoyillardan
 ham foydalaniladi. Ularning tarkibiga quyidagalar kiradi: 
–
 
faqat ishlab chiqarishni kengaytirish xarajatlariga budjet assignovaniyalarini ajratish; 
–
 
budjet assignovaniyalarining o‘lchamini aniqlashda "qoldiq" yondoshuvidan foydalanish: 
-
 
budjetdan moliyalashtirishni rejalashtirilayotgan xarajatlarni kredit usuli orqali ta’minlash 
bilan birgalikda foydalanish: 
-
 
korxonalarning moliyaviy holatini budjetli tartibga solish tamoyili va boshqalar. 
Respublika budjetidan xarajatlarni moliyalashtirish qonun hujjatlarida  belgilangan tartibda 
quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: 
1) fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (respublikaga 
bo‘ysunadigan budjet tashkilotlari bo‘yicha); 
2) ijtimoiy ta’minot; 
3) mudofaa, milliy xavfsizlik va jamoat tartibini ta’minlash; 
4) sudlar va prokuratura organlari faoliyatini ta’minlash; 
5) davlat zahirasi va safarbarlik zahirasini vujudga keltirish hamda ularni saqlash; 
6) davlat markazlashtirilgan investitsiyalarini amalga oshirish; 
7) davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, O‘zbekiston Respublikasining chet eldagi 
diplomatik vakolatxonalari hamda missiyalari faoliyatini ta’minlash; 
8) iqtisodiyot turli tarmoqlarining respublikaga bo‘ysunadigan budjet tashkilotlarini saqlash; 
9) O‘zbekiston Respublikasi  Vazirlar Mahkamasining qarorlariga muvofiq iqtisodiyot 
tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli davlat dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish; 
10) yer tuzish, meliorativ, tabiatni muhofaza qilish va epizootiyaga qarshi kurash chora-
tadbirlarini amalga oshirish; 

---

 
 
 
95
 
 
11) qishloq xo‘jaligi zararkunandalariga qarshi kurash; 
12) gidrometeorologiya, do‘lga qarshi kurash chora-tadbirlari; 
13) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar. 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjetidan va mahalliy budjetlardan qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda quyidagilarga mo‘ljallangan xarajatlar moliyalashtiriladi: 
1) fan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport (Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar budjetlaridan moliyalashtiriladigan budjet 
tashkilotlari bo‘yicha); 
2) ijtimoiy ta’minot; 
3) aholini ijtimoiy himoya qilish;  
4) Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari hamda mahalliy 
davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta’minlash; 
5) iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent 
shahar budjet tashkilotlarini saqlash; 
6) qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari 
va tadbirlarini amalga oshirish; 
7) qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar. 
Amaliyotda budjetdan moliyalashtarishning turli shakllaridan foydalaniladi. 
Smetali 
moliyalashtirish, dotatsiya, subvensiya, budjet ssudalari, baholardagi farqni qoplash
 va boshqalar 
budjetdan moliyalashtirishning shakllaridir. 
Davlat budjetining xarajatlaridan foydalanish budjetdan moliyalashtirish orqali amalga 
oshiriladi. Shu munosabat bilan, budjetdan moliyalashtirish deyilganda rejada ko‘zda tutilgan 
tadbirlarni amalga oshirish uchun subyektlarga budjetdan mablag‘larni taqdim etish tizimi 
tushuniladi. U pul mablag‘larini taqdim etishnnng o‘ziga xos bo‘lgan shakl va usullari bilan 
xarakterlanadi hamda ma’lum bir tamoyillarga tayanadi. Budjetdan moliyalashtirishning 
tamoyillari, shakllari
 va 
usullari
 bu tizimning tarkibiy elementlari bo‘lib hisoblanadi va uning amal 
qilish natijalariga o‘z ta’sirinn ko‘rsatadi, Muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar xal etilayotgan hozirgi 
paytda oqilona va samarali budjetdan moliyalashtirish tizimining ahamiyati yanada ortadi. 
Budjetdan moliyalashtirishning oqilona tizimini tashkil etishda, eng avvalo, 
moliyalashtirish tamoyillari muhim rol o‘ynaydi. Hozirgi amaliyotda foydalanilayotgan budjetdan 
moliyalashtirishning tamoyillarini 
umumiy
  va 
xususiy
  guruhlarga bo‘lish mumkin. Umumiy 
tamoyillar budjetdan mablag‘ oladngan barcha subyektlarning faoliyatiga tegishlidir. Xususiy 
tamoyillar esa, subyektlar faoliyatining tashkil etilishiga bog‘liq ravishda budjet mablag‘larining 
taqdim etilish tartibini belgilab beradi, 
Budjetdan moliyalashtirishning 
umumiy tamoyillari
 quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: 
–
 
minimum xarajatlarda maksimum samarani olish; 
–
 
budjet assignovaniyalaridan foydalanishnnng maqsadli xarakterdaligi; 
–
 
ko‘zda tugilgan rejalarning bajarilishi va oldin berilgan assignovaniyalarning 
foydalanilganligini inobatga olgan holda budjet mablag‘larini taqdim etish. 
Umumiy tamoyillar oilan birgalikda budjetdan moliyalashtirish amaliyotida 
xususiy 
tamoyillardan
 ham foydalaniladi. Ularning tarkibiga quyidagalar kiradi: 
–
 
faqat ishlab chiqarishni kengaytirish xarajatlariga budjet assignovaniyalarini ajratish; 
–
 
budjet assignovaniyalarining o‘lchamini aniqlashda "qoldiq" yondoshuvidan foydalanish: 
-
 
budjetdan moliyalashtirishni rejalashtirilayotgan xarajatlarni kredit usuli orqali ta’minlash 
bilan birgalikda foydalanish: 
-
 
korxonalarning moliyaviy holatini budjetli tartibga solish tamoyili va boshqalar. 
Amaliyotda budjetdan moliyalashtarishning turli shakllaridan foydalaniladi. 
Smetali 
moliyalashtirish, dotatsiya, subvensiya, budjet ssudalari, baholardagi farqni qoplash
 va boshqalar 
budjetdan moliyalashtirishning shakllaridir.
  
Budjetdan mablag‘ ajratish 
-  qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda Davlat budjetidan 
budjet tashkilotlariga hamda boshqa budjet mablag‘lari oluvchilarga ajratiladigan pul mablag‘lari. 
Budjet dotatsiyasi  - 
o‘z daromadlari va budjetni tartibga soluvchi boshqa mablag‘lar 
yetishmagan taqdirda quyi budjetning xarajatlari bilan daromadlari o‘rtasidagi farqni qoplash uchun 
yuqori budjetdan quyi budjetga qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul mablag‘lari. 

---

 
 
 
96
 
 
Budjet ssudasi - 
yuqori budjetdan quyi budjetga yoxud respublika budjetidan rezident-yuridik 
shaxsga yoki chet el davlatiga qaytarish sharti bilan ajratiladigan mablag‘. 
Budjet subvensiyasi 
-  qonun hujjatlarida nazarda  tutilgan tartibda muayyan maqsadlarga 
sarflash sharti bilan yuqori budjetdan quyi budjetga qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul 
mablag‘lari. 
Budjet  transferti 
-  budjetdan yuridik yoki jismoniy shaxsga bevosita yoxud vakolatli organ 
orqali ajratiladigan qaytarilmaydigan pul mablag‘lari.