Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Низом капиталининг оширилиши. Муассисларнинг қарорига кўра 
мавжуд муассисларнинг қўйилмалари ошиши, янгиликларни жалб этиш, 
шунингдек, хўжалик субъектининг таксимланмаган фойдаси ҳисобига Низом 
капитали оширилиши мумкин. 
 
Янги муассисни (аъзо)ни жалб этиш. Янги аъзо қуйидаги 
ҳолларда жамият муассиси бўлиши мумкин: 
- 
Низом капитали улушини битта ёки бир неча шерикдан сотиб олиш 
йўли орқали; 
- 
қўшимча капитал киритиш йўли билан. 
Бироқ исталган ҳолда унинг номзоди аввалги аъзоларнинг барчаси 
томонидан маъқулланиши лозим. 
Биринчи ҳолатда капитал сотиб олинган улуш олдинги муассис 
капитали ҳисобварағидан янгисиникига ўтказилади. 
Муассислар таркибидан чиқиш. Муассис таркибидан чиқишга ҳамда 
ўз улушини олишга қарор қилганда қуйидаги проводкалар қайд этилади: 
8330 – 
«Пай ва улушлар» ҳисобварағи дебети. 
6620 – 
«Чиқиб кетаётган муассислардан улушлари бўйича қарзлар» 
ҳисобварағи кредити. 
Агар муассис чиқиб кетаётган пайтда МЧЖ маълум жамғарилган 
фойдага эга бўлса, у ҳолда таъсис ҳужжатларида белгиланган нисбатга 

---

204 
мувофиқ унга ҳам, мазкур ҳолатда 70% ёки 30% берилиши лозим. 
8720 – 
«Жамғарилган фойда» ҳисобварағи дебети. 
6620 – 
«Чиқиб кетаётган муассисларда улушлари бўйича қарзлар» 
ҳисобварағи кредити. 
Муассис чиқиб кетаётиганида олган жамғарилган фойда суммасидан 
жисмоний шахслардан ундириладиган даромад солиқларини тўлашлари 
лозим. Муассиснинг Низом капиталидан (8330 ҳисобварақлардан) ўз 
қўйилмасини қайтариб олиши ҳеч қандай чегирмаларсиз соф тарзда амалга 
оширилади.
Чиқиб кетаётган муассис олдидаги қарз сўндирилган ҳолат қуйидагича 
акс эттирилади: 
6620 – 
«Чиқиб кетаётган муассислардан улушлари бўйича қарзлар» 
ҳисобварағи дебети. 
5010, 5110 – 
«Пул маблағлари» ҳисобварағи кредити. 
Акциядорлик жамиятларидаги (корпорациялардаги) Низом капитали ёки 
акциядорлик капитали, одатдагидек, чиқарилган (чиқарилишига рухсат 
этилган) акцияларнинг номинал ёки эълон қилинган қийматига тенг бўлади. 
Акция – акциядорлик жамияти мол-мулкидаги улушга эгалик қилиш 
ҳуқуқини тасдиқловчи қимматли қоғоз ёки бошқача қилиб айтганда, 
карпорациянинг мол-мулки бирлигидир. Корпорация чиқариш мумкин 
бўлган акцияларнинг энг юқори миқдори Низомда белгиланади. 
Акциянинг номинал қиймати – қимматли қоғозда кўрсатилган қиймати 
акциядорлик жамияти капиталининг ҳажмини белгилайди ва акция эмиссия 
чиқаришига рухсат этилганлигини рўйхатдан ўтказишда белгиланади.
Мисол. Акциядорлик жамияти таъсис ҳужжатларида кўрсатилишича‚ 
оддий (одатдаги) акциялар сони 20000 дона‚ бир дона акциянинг номинал 
қиймати 100 сўм‚ 2000000 сўмлик суммадаги акцияларни чиқаришга рухсат 
этилган. 20000 дона акциядан ҳозирча 7000 дона сотилган‚ чиқарилган 
акцияларнинг қолган 3000 донаси сотилмаган деб тасаввур қилайлик. 
Ҳисобда акциядорлик капитали тузилмаси қуйидаги кўринишга эга 
бўлади: 
 
чиқарилишга рухсат этилган акциялар 20000 дона – 2000000 сўм. 
Шу жумладан: 
 
Сотилганлари 17000 дона – 1700000 сўм; улардан ҳақи тўлан-
маганлари 700000 сўм‚ ҳақи тўланганлари 1000000 сўм. 
 
Сотилмаганлари – 3000 дона - 300000 сўм