Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

ўқув машқи олиб борилаётганда: 
-қарорлар ва берилган фармойишларни, уларнинг шахсий таркиб 
томонидан бажарилиш даражаси ва сифатини таҳлил этиш; 
-қўйилган 
ўқув 
мақсадларига 
эришиш 
учун 
шароитни 
мураккаблаштиришга раҳбарлик қилиш; 
-хавфсизлик чоралари ва экологик талабларга риоя қилишни 
назорат этишни амалга ошириш; 
- ўқув машқи тугагагандан сўнг муҳокама ўтказиш, бўлимлар ва 
тузилмалар шахсий таркиби ҳаракатларини баҳолаш. 
Раҳбарият штаби зиммасига ўқув машқини тайёрлаш ва ўтказиш, 
ҳаракат ҳудудини жиҳозлаш бўйича ҳужжатларна ишлаб чиқиш ҳамда 
ўқув машқи тугагандан сўнг
тузилмаларни йиғиш
ва уларни доимий иш 
жойларига қайтаришни, амалий ишлар олиб борилган ҳудудни тартибга 
келтиришни назорат этишни амалга ошириш юкланади. 
Ўқув машқини тайёрлаш ва ўтказишнинг моддий-техник таъминоти 
тузилмаларни зарур техника, ёқилғи-мойловчи материаллар, тақлид 
воситалари ва бошқа материаллар, талабдаги заҳираси бўлган махсус 
жиҳозлар билан таъминлаш, овқатланишни ташкил қилишдан иборатдир. 

---

174 
Ҳақиқатга яқинлаштирилган шароит яратиш учун сув босиш, 
кимёвий зарарланиш ва радиоактив ифлосланиш зоналари белгиланади, 
вайроналар, ёнғинлар, коммунал-энергетика тармоқларидаги ҳалокатлар, 
тошқинлар (отилиб чиқиш) тақлид қилинади. 
Тақлид бошқариладиган, уни тайёрлаш ва ҳаракатга келтиришга 
кўп вақт ва катта маблағ талаб қилинмайдиган бўлиши керак. Бунинг учун 
тақлид бўйича ўқув машқи раҳбарининг ёрдамчиси ихтиёрига зарур 
миқдордаги шахсий таркиб, техника ва моддий бойликлар ажратилади. У 
тақлид режасини тузади, ўқув машқи олиб бориладиган ҳудудни зарур 
ускуналар билан жиҳозлайди, хавфсизлик чораларига риоя этилишни кўзда 
тутади ва назорат қилади. 
Ўқув машқини тайёрлаш. 
 Тайёргарлик талбирларининг мазмуни ва ҳажми ўқув машқи миқёси ва 
мақсадига, ўқув машқига жалб этилаётган тузилмаларнинг таиёргарлик 
даражасига, уларнинг моддий-техник таъминотига ҳамда машқ олиб 
бориладиган ҳудуднинг ҳолатига боғлиқ. 
Ўқув машқини тайёрлашда қуйидаги ҳужжатлар ишлаб чиқилади: 
-ўқув машқини тайёрлаш ва ўтказиш қақида буйруқ; 
-ўқув машқига тайёргарликнинг тақвимий режаси; 
-ўқув машқини ўтказиш режаси; 
Ўқув машқини тайёрлаш ва ўтказиш ҳақидаги махсус буйруқ ишлаб 
чиқилади. Буйруқда: 
-ўқув машқини ўтказиш муддати ва ўрганувчилар таркиби; 
-сардор-бошлиқлар ва бошқа қатнашчилар таркибини тайёрлаш 
тартиби; 
-амалий иш бажариладиган ҳудудларни тайёрлаш ҳамда иш
ҳажми ва масъул ижрочилар; 
-моддий-техник таъминот, шу жумладан моторесурслар, ёнилғи, 
тақлид воситалари; 
-ўқув машқини ўтказишда хавфсизликни таъминлаш бўйича 
чоралар аниқ белгиланган бўлиши лозим. 
Тақвимий режада: 
-раҳбарнинг 
ёрдамчисини, 
сардор-бошлиқлар 
ва 
тузилмаларнинг барча шахсий таркибини тайёрлаш борасидаги 
тадбирлар; 
-ҳужжатлар рўйхати, уларни ишлаб чиқиш муддати ва бунинг учун 
масъул шахслар; 
-ўқув машқи ва тақлид ҳудудини тайёрлаш борасидаги гадбирлар; 
-алоқа ва хабар бериш хизматини ташкил этиш масалалари 
ёритиб берилади. 
Тақвимий режа тармоқ раҳбари томонидан тасдиқланади. 
Ўқув машқини ўтказиш услуби.
Ўқув машқини шахсий таркибга хабар бериш ва йиғиш, техникани 
олиб бориш ва уларнинг ҳаракатга тайёрлигини текшириш керак. 
Тактик 
вазифалар 
(буйруқлар, 
кўрсатмалар)ни 
ёки 
шартли 

---

175 
топшириқни топширгандан сўнг сардорларга олинган вазифани тушуниб 
олиши, шароитни баҳолаши, қарор қабул қилиши ва қарамоғидагиларга 
вазифа бериши учун зарур бўлган вақт берилади. 
Тузилмалар сардорларининг қутқарув ишларини ташкил этиш 
борасидаги қарорини ўқув машқи раҳбари эшитиб кўради ва тасдикдайди. 
Бунда асосий эътиборни унинг мақсадга мувофиқлиги ва вужудга келган 
шароитга тўғри келишига, куч ва воситалардан фойдаланишнинг 
самарадорлигига, берилган вазифани бажариш учун белгиланган 
муддатларнинг реаллигига, вазифанинг аниқ қўйилишига, бошқарув ва 
мувофиқлашувни ташкил қилиш усулларига қаратиш лозим. 
Тузилмалар ўртасидаги доимий ва яқиндан ўзаро ҳамкорликни 
ҳам эсдан чиқариш мумкин эмас. Бу нарса, шу лаҳзаларда фалокатга 
учраган одамларни қутқариш ва муҳофаза қилиш бўйича энг муҳим 
вазифаларни ҳал этаётган бўлинмалар манфаатлари йўлида амалга 
оширилиши ва қўллаб-қувватланиши лозим. 
Ўқув машқи авария-қутқарув ишлари ниҳоясига етганлигини 
эълон қилиш билан якунланади. 
Машқ якунида раҳбар шахсий таркиб ва техникани текшириш, ўқув 
машқи олиб борилган ҳудудни тартибга келтириш ҳамда муҳокама ўтказиш 
жойи ва вақти ҳақида
кўрсатма беради.