Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

18.8. FTP протоколи бўйича файлларни узатиш
FTP-сеанс, локал ва узоқдаги хостларда ўрнатилган файлларни 
алмашлашни ифодалайди. Узоқдаги хостга улана олиши учун фойдаланувчи 
ўзининг номини ва паролини киритиши керак. Улангандан кейин 
фойдаланувчи узоқдаги хостдан локалга файлларни узатгани кабиунинг 
тескарисини ҳам амалга ошириши мумкин.
18.6-расмда кўрсатилганидек фойдаланувчи,FTP фойдаланувчи аганти 
ёрдамида FTP билан ўзаро боғланади. Охирида сервер билан ТСР-уланишни 
ўрнатиш учун, дастлаб фойдаланувчи FTP мижозга узоқдаги хост номини 
кўрсатади, ундан кейин FTP-буйруғи ёрдамида серверга жўнатиладиган 
ўзининг 
номини 
ва 
паролини 
киритади. 
Сервер 
фойдаланувчиси 
аниқлангандан кейин керакли бўлган йўналишда файлларни узатиш жараёни 

---

175 
бошланади.
18.6-расм.FTPда локал ва узоқдаги файл тизимлари орасида файлларни 
узатиш. 
HTTP ва FTP файлларни узатиш протоколи ҳисобланади ва жуда кўп 
умумийликга эга, масалан транспорт сатхи протоколи сифатида уларнинг 
иккаласи ҳам ТСРни қўллайди. Шунингдек HTTP ва FTP орасида 
принципиал фарқлар ҳам мавжуд. FTP протоколи иккита параллел ТСР-
уланишни: бошқарувчи уланиш ва маълумотларни улашни қўллайди. 
Бошқарувчи уланиш иккита хост орасида бошқарувчи ахборотларни 
жўнатиш (фойдаланувчи номи ва пароли, узоқдаги кундалик каталогни 
алмашлаш командаси, файлларни узатиш ва сўраш) учун хизмат қилади.
Маълумотларни улаш, файлнинг ўзини узатиш учун мўлжалланган. 
Мадомики, бошқарувчи уланиш маълумотларни улашдан ажратилган экан, 
унда бошқарувчи ахборотларни узатиш 
полосадан ташқарида
(out-of-band) 
дейилади. 
Кейинги маърузаларда биз, оқимли мультимедиа маълумотларини 
узатишни назорати учун қўлланиладиган, шунингдек полосадан ташқарида 
бошқарувчи ахборотларни узатиш механизмини қўлловчи RTSP протоколи 
билан танишамиз.
FTP дан фарқли HTTP протоколи ягона ТСР уланиши орқали 
файлларни ва командалар (сўровлар ва жавоблар учун сарловха қатори)ни 
узатишни амалга оширади. Шунинг учун ҳам HTTP ўзининг бошқарувчи 
ахборотини 
полоса ичида
(in-band) узатади деб айтишади. Полоса ичида 
бошқарувчи ахборотларни узатишга эга бўлган протоколга бошқа бир мисол 
электрон почта учун характерли бўлган SMTP ҳисобланади. Биз SMTP 
протоколини кейин қараб чиқамиз. 18.7-расмда FTP протоколининг икки 
уланишига намуна келтирилган. 

---

176 
18.7-расм. Бошқарувчи уланишлар ва маълумотларни улаш. 
FTP-сеанс, мижоз ва узоқдаги хост (сервер) орасида, 21-рақамли порт 
орқали бошқарувчи ТСР-уланишни ўрнатиш билан бошланади. Шунинг учун 
уланишда фойдаланувчи номини ва паролни узатиш, шунингдек кундалик 
каталогни ва файлларни алмашлаш командаси амалга оширилади. Сервер 
файлларни узатиш ва қабул қилиш командасини олгандан кейин, у мижоз 
билан маълумотларни ТСР-уланишини ўрнатади кейин файл алмашлашни 
амалга оширади ва уланишни ёпади. Ҳар бир уланиш фақат битта файлни 
узатиш 
имконини 
беради. 
Шундай 
қилиб 
кўпгина 
алмашлашлар 
маълумотларни улашни кўп марта ўрнатиш заруратини туғдиради. Бунда 
бошқарувчи уланишлар барча сеанслар давомида очиқ қолади.
Киритилган терминологияларни назарда тутган ҳолда маълумотларни 
улашни доимий бўлмаган уланишларга киритиш мумкин. FTP-сеанси 
вақтида сервер, фойдаланувчи ҳақидаги ахборотга эга бўлиши керак. Қоида 
бўйича бошқарувчи уланишлар фойдаланувчининг махсус хисоблаш 
ёзувлари билан боғлиқ. Бундан ташқари сервер, фойдаланувчи ишлаётган 
кундалик каталогни кузатиши керак. Ахборотларни сақлаш учун ресурсларни 
сарфлаш зарурати, серверни бир вақтда қўллаб-қувватловчи FTP-сеанслар 
сонини анчагина камайишига олиб келади. HTTP билан солиштирганда FTP 
протоколининг камчилиги ҳам ана шунда. Шуниям айтиш жоизки HTTP 
уланиш ҳолатини эслаб қолмайди.