Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

1.5.Назарий қисм 
 
Сигнал турлари 
Ахборотузатиш учун баъзи бир материалларни ташувчи-сигнал ишлатилади. 
Сигнал статик ва динамикга ажралади. 
1.Статик сигналлар вақт бўйича ахборотни узатиш учун белгиланган 
яъни уни кейинчалик ишлатиш билан ахборотни сақлаш учун белгиланган. 
2.Динамик сигналлар-ахборотни фазода узатиш учун белгиланган. 
 

---

291 
 
 
Ахборот узатиш тизими ва ҳар бир қисмини вазифалари 
Ихтиёрий сигнал алоқа тизими ёки ахборотни узатиш тизими деб 
аталиши аниқ материал тизимига узлуксиз боғлиқ (1.1-расм). 
1.1-расм. Ахборотни узатиш тизими 
Ахборот манбаи билан аниқ хабарлар тўплами боғланган. Унинг 
муаммоси баъзи бир хабарларни мумкин бўлган генерацияси тўпламидан
битта хабарни тасодифий танлашдан иборат. Қандай аниқ хабар бўлиши
жуда бўлмаса кимга у белгиланиши олдиндан маълум эмас. Фақат маълумки
хабар бирорта тўпламга белгиланган. Хабар турли турда бўлади: 
-символлар фойдаланувчи тўплами; 
-вақтнинг детирмирланган фойдаланувчи тўплами; 
-баъзи–бир узлуксиз физик катталикнинг чексиз қиймати тўплами. 
 
Хабар турлари 
Хабар дискретли ёки узлуксиз бўлиши мумкин. Агар мумкин бўлган 
қийматларнинг фойдаланувчи тўпламига таълукли бўлса хабар дискретли 
дейилади. 
Чексиз тўпламдан танланган хабар эса узлуксиз дейилади. 
Узатгич хабарни узатиладиган сигналга ўзгартиради. Узатгичнинг 
Ахборотни
сигналга
айлантириш
Ўзгарилтилг
ан сигнал 
Сигнал 
тарқалиш 
мухит 
Сигнални 
тескари 
ўзгартириш 
Сигнални 
ахборотга 
айлантириш
жараёни 
Ахборот узатиш тизими 
Ахборот 
узатувчи 
Ахборот 
қабул 
қилувчи 
Ахборотни
сигналга
айлантириш
жараёни 
Узгарилтилг
ан сигнал 
Сигнал 
таркалиш 
мухит 
Сигнални 
тескари 
узгартириш 
Сигнални 
ахборотга 
айлантириш 
Микрофо
н 
Телефон 
Телекоммуникация воситалар 
Ахборот узатиш тизими 
(нутқ узатиш мисолида) 
Ахборот 
узатувчи 
Ахборот 
қабул 
қилувчи 

---

292 
киришидан ҳар бир мумкин бўлган хабар чиқишида сигналнинг мумкин 
бўлган қийматининг биттасига қатъиан белгиланган қоида бўйича 
ўзгартирилади. Хабарни сигналга ўзгартириш қоидаси хабар ва сигнал 
турига боғлиқликда турлича бўлади. Масалан: модуляция, кодлаш 
манипуляция. 
Транспорт ёки телекоммуникация тармоғи алоқа линияларидан узатиш 
тармоғи ва коммутация тугунидан иборат.