Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

21.4. Яndex қидирув тизими 
Яndex қидирув тизимига кириш 
(http://www.yandex.ru)
1997 йил 
яратилган. Қидирув нафақат Web- саҳифалар бўйича, балки
маълумотларнинг махсус массивлари бўйича ҳам, яъни улар орасида етакчи 
ахборот агентликлари янгиликлари, Internet-магазин маҳсулотлари, WAP –
сервер ресурслари орқали амалга оширилади.
Яndex 
Internet-ресурсларнинг 
хусусий 
каталогини 
қўллаб-
қувватлайди, у Яndex'а (CY – Citation Yandex) цитаталаш индекси асосида
шаклланади. Қандайдир Web-саҳифанинг CY си бу саҳифага ҳаволаларни
ўз ичига олувчи бошқа саҳифалар сони билан ўлчанади . Ресурсларни
баҳолашнинг бу усули тамоман оддий саҳифага кириш сонини
ҳисоблашдан фарқ қилади.
Яndex оддий ва кенгайтирилган қидирув интерфейсларига эга, 
шунингдек қидирув натижаларини бериш форматини созлаш саҳифасига
эга. У хусусий мантиқий операторларни белгилаш тизимини 
қўллайди,шунингдек кўп сонли қидирув функцияларини қувватлайди.
Яndex қидирув тизими уй саҳифасининг юқори қисмида калит
сўзларни киритиш майдони жойлашган. (21.1-расм). 

---

210 
21.1.-расм. Яndex қидирув тизимининг уй саҳифаси. 
Сукут бўйича сўров сўзлари OR оператори билан боғланади. 
Қидирув майдонининг қуйи қисмида сўровни шакллантиришга мисол
келтирилган, у оддий қидирувда ҳар бир янги очилган саҳифада ўзгариб
туради. Пастдаги селектор тугмалари қуйидаги соҳалар бўйича
қидирувни чеклаш имконини беради: «Янгиликлар», «Маркет», 
«Хариталар», «Луғатлар», «Блоглар», «Суратлар». 
Калит сўзларни излаш уларнинг морфологиясини ҳисобга олган
ҳолда олиб борилади. Агар аниқ сўз шаклини қидириш керак бўлса, 
унинг олдида пробелсиз «!» белгиси қўйилади. Тизим сатрли ва ёзма
ҳарфлар билан терилганларни фарқлайди. Қўштирноқ ичига олинган
ибораларни ҳам қидиради. Калит сўздан олдин «+» ва «–» белгиларини 
қўйиш мумкин, улар мантиқий операторлар AND ва NOT ни ўрнини
босади. 
Яndex бир вақтда калит сўзлар орасида яқинлик даражасини
белгиловчи хусусий мантиқий операторлар тизимини қўллайди. Мантиқий
операторлар AND ва NOT «&» ва «~» символлари билан ҳам белгиланади.
Бу символни қўллаш ҳужжатнинг алоҳида гапида калит сўзлар бор ёки 
йўқлигини билдиради.
Гап даражасидан бутун ҳужжат даражасига кўтарилиш учун
символ-операторни иккитага кўпайтириш керак. Масалан , &&
кутубхонанинг сўрови бўйича архивлар орасидаги масофани ҳисобга 
олмаган ҳолда иккала сўзни ўз ичига олувчи ҳужжатлар, &
кутубхонанинг сўрови бўйича эса архивлар, икки сўздан иборат бир гап 

---

211 
доирасида хужжатлар топилади. 
Мантиқий оператор OR «|» символи ёрдамида киритилади ва 
ҳужжатнинг бутун матнни доирасида хизмат қилади. Мураккаб қидирув
ёзишмаларини тузишда думалоқ қавслардан фойдаланиш мумкин. 
«/» символи калит сўзлар орасидаги максимал масофани маълум
сон билан чегаралайди. Масалан, /5 кутубхонанинг сўрови бўйича 
архивларда шундай ҳужжатлар топиладики, калит сўзлар орасидаги
масофа 5 сўздан ошмайди. «/+» символлар комбинацияси масофани аниқ
бериш имконига эга. /+2 кутубхонанинг сўрови бўйича архивларда 
«кутубхоналар, соҳа архивлари» иборалари бўлса, ҳужжатлар релевант
бўлади.
Шунингдек html-ҳужжатларининг маълум доираларида қидириш 
учун қуйидаги махсус операторлар қўллаб-қувватланади: