Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

 
21.5. Google қидирув тизими 
Google қидирув тизими 
(http://www.google.com)
1999 йили
сентябрь ойида яратилган. Бугунги кунда база ҳажми 1 миллиарддан
ошиқ ҳужжатдан иборат. Тизим фойдаланувчига оддий ва кенгайтирилган
қидирув интерфейслари ва қидирувни олдиндан ўрнатиш саҳифасини 
яратишни таклиф қилади (21.5-расм). 

---

214 
21.5.-расм. Google қидирув тизимининг уй саҳифаси. 
Google нинг фарқли томони , ҳужжатнинг релевантлик даражасини 
аниқловчи технология ушбу ресурсга бошқа манбалардан ҳаволалар
таҳлили йўли билан аниқланади. Бу технология PageRankTM деб 
номланади. Қандайдир Web- саҳифага бошқа саҳифалардан ҳаволалар кўп
бўлса, унинг Google базасида рейтинги юқори бўлади. Қидирув
натижаларини беришда рўйхат бошида юқори рейтингга эга саҳифалар
бўлади (бошқа тенг ташкил этувчилар). 
Асосий базадан ташқари сўров БД RealNames ва Internet- ресурсов 
Google Web Directory сингари информацион массивлар каталогини қўллаб 
қайта ишланади. 
Google ўзининг базасига бошқа қидирув тизимларига киришга
рухсат беради, улар орасида машҳурлари Netscape's Search и Yahoo!. 
Тизимнинг асосий афзаллиги бу - базанинг ҳажми, стоп-сўзлар
кичик рўйхати ва агар у асосий адресдан ўчирилган бўлса Google базасидан
ҳужжатлар нусхасини олиш имконияти хисобланади.
Google қидирув тизими 
оддий ва кенгайтирилган қидирув 
ни амалга
оширади. Сўровни қайта ишлашда тизим сўзлар орасидаги пробелни
мантиқий оператор AND сингари интерпретация қилади, бироқ
операторнинг ўзи киритганини қўллаб-қувватламайди. Сўров қидирув 
майдонига киритилади. Ўнг томонда «кенгайтирилган қидирув» саҳифасига 
ҳаволалар ва қидирувни олдиндан ўрнатишни яратувчи саҳифа
жойлашган: «Настройки»(созлаш) и «Языковые инструменты»( тил
инструменти). 

---

215 
Агарда стоп-сўзларни қўллаб қидирув олиб бориш керак бўлса, 
унинг олдида «+» белгиси қўйилади. Тизим мантиқий оператор ОRни 
қўллашни қувватлайди. NOT оператори пробелсиз сўз олдида «–» белгисига
ўзгартирилади. Ибора олдида «+» ва «–» белгиларини қўйиш мумкин.
Ибора бўйича қидирув қўллаб-қувватланади. Ибора қўштирноқ
ичига олинади. Қўштирноқдан ташқари Google сўзларни боғлашга хизмат
қилувчи қуйидаги тиниш белгиларини ҳисобга олади: дефислар, эгри
чизиқлар, тенглик белгилари, апострофлар. Бу белгилар билан боғлиқ сўз
қидирилганда ибора сифатида қабул қилинади.
Тизим морфологияни ҳисобга олган қидирувни, калит сўзлар 
қисмлари бўйича қидирувни қўллаб-қувватламайди ва сатрли ва ёзма 
ҳарфларни ажрата омайди.
Қидирув иборасини тузаётганда иккита махсус операторни қўллаш
мумкин. link оператори: берилган URL га ҳаволали ҳужжатларни аниқлаш
имконини беради. Масалан , link сўровига: www. nlr. ru уй саҳифасига
ҳаволалар билан РМК (Россия миллий кутубхонаси) ҳужжатлар олинади.
Бундай сўровни оддий калит сўзлар билан комбинациялаш мумкин эмас. 
site оператор: маълум web-сайтдан ҳужжатларни излаш доирасини
торайтиради. Масалан , site сўрови бўйича: www. nlr. ru database РМК Web-
сайтида «database» сўзи бўлган ҳужжатлар топилади.
Кенгайтирилган қидирув саҳифа интерфейси фильтрлардан иборат 
шаблон кўринишида амалга оширилади (21.6-расм). 
21.6.-расм. Google тизимини кенгайтирилган қидирув интерфейси. 

---

216 
Google қидирув тизими берилган ресурсга бошқа манбалар 
ҳаволаларини таҳлил қилиш йўли билан ҳужжат релевантлигини
аниқлайди. Барча релевант ҳужжатлардан олинган қидирув натижаларини 
саралашда юқори рейтингли саҳифалар танлаб олинади ва рўйхат бошига 
жойлаштирилади.
Натижалар рўйхатидан олдин сўровлар бўйича топилган
ҳужжатлар сони ва Google базасида сўровларни қайта ишлаш вақти
кўрсатилади (21.7-расм). 
Қидирув натижаларини чиқариш формати қуйидаги элементлардан
ташкил топади (21.8-расм): 

ҳужжат сарлавҳаси; 

сўров сўзларининг тўқ шрифт билан берилган матндан
парчалар; 

meta майдонидан олинган ҳужжат тавсифи; 

Google Web Directory каталоги мос бўлимига ҳаволалар; 

саҳифа URL-адреси ; 

топилган ҳужжатнинг килобайтлардаги ўлчови; 

Googleбазасидаги ҳужжат нусхасига ҳавола; 

берилганига релевант бўлган ҳужжатларни қидиришга бериш
учун ҳавола; 

агар бўлса, сўровга релевант сайтнинг бошқа саҳифалари. 

---

217 
21.7-расм. Google тизими қидирувининг натижалари. 
Google фойдаланувчига тизим интерфейсини созлашнинг турли
имкониятларини ва қидирув функцияларининг ўзини таклиф қилади. Уй
саҳифасида қидирувни олдиндан ўрнатиш саҳифасига ҳавола бор: 
«Настройки» ва«Языковые инструменты». Google43 тилдаги интерфейсларни
қўллаб-қувватлайди ва ҳар бир топилган ҳужжатни браузернинг янги
ойнасида очишга рухсат беради. Фойдаланувчи ҳужжатлар излашни бир
вақтнинг ўзида бир неча тилда бериши, қидирув натижалари сонини 
тартибга солиши, шунингдек норматив бўлмаган лексикани ўз ичига
олган ҳужжатлар учун фильтрни ёқиши мумкин .Яратилган олдиндан
ўрнатишларни браузер эслаб қолади ва улар ҳар бир қидирув сессиясида
ўзгартирилгунига қадар ишлатилади.
21.8.-расм. Google тизимини қидирув натижаларини бериш 
формати.