Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги тошкент ахборот технологиялари университети

22.4. IRC сервисининг вазифаси 
 
IRC (Internet Relay Chat,чат) 
бу Internet тармоғи орқали реал вақт 
режимида бошқа кишилар билан мулоқот қилиш мумкин бўлган сервис тизими 
ҳисобланади. У 1988 йилда фин талабаси Ярко Ойкаринен томонидан 
яратилган. Рус компьютер сленгида IRC “мирк” (
mIRC 
дастури – энг машҳур 
мижоз номидан калькага кўчирма) дейилади. 
IRC серверлардан ташкил топади. Сервер бошқа серверлар билан 
уланиши мумкин. Бир-бирлари билан боғланган серверлар мажмуи IRC 
тармоғини ташкил этади. Дунёда кўплаб бундай тармоқлар мавжуд. Энг 
эскилари ва машҳурлари тарқалиб кетган биринчи IRC-тармоқларидан ҳосил 
бўлган IRCNet ва EfNet тармоқлари ҳисобланади. 
IRC-тармоқ билан ишлаш учун махсус дастур-мижоз зарур. Windows-
тизимлар учун мижоз созлашда ва ўрнатишда оддий бўлган 
mIRC 
дастур 
ҳисобланади ва шунинг учун 90 % фойдаланувчилар бу дастурни қўллайди. 
IRC тармоқ ҳам гуруҳи, ҳам хусусий мулоқот қилиш имкониятини 
тақдим этади. Гуруҳли чат учун IRC тармоқда фойдаланувчилар тўпланиши 
ва мулоқот қилиши мумкин бўлган 
каналлар
мўлжалланган. Мулоқот қилиш
хонадаги кишиларнинг мулоқот қилишини эслатади, кимдир гапиради ва 
барча уни эшитади. Ҳар бир каналда сўзлашувнинг умумий мавзуга 
оидлигини акс эттирадиган номи мавжуд. Бу ҳам барча қизиқтирадиган 
мавзу, ҳам барчани бирлаштирадиган қандайдир оддий ном бўлиши мумкин. 
Агар биринчи ҳолда сўзлашувлар одатда кўрсатилган мавзу атрофида 
борса, у ҳолда иккинчи ҳолда сўзлашувлар мутлақо турли хил мавзуларда 
олиб борилади. 
IRC тармоғининг оддий фойдаланувчиларидан ташқари, 
каналлар 
операторлари
ва 
тармоқ операторлари
мавжуд. Каналлар оператори бу 
тартибни кузатиб борадиган 
модераторлар
ҳисобланади. У каналга таклиф 
этишсиз уланишни ёпиши, каналдан фойдаланувчини чиқариши, унга 
каналга киришга таъқиқлашни (
банни
) қўйиши мумкин ва ҳ.к.. Классик 
ҳолда, ким биринчи бўлиб каналга кирса ва бу билан уни яратса канал 
оператори бўлиб қолади. Бундай каналларда доимий операторлар мавжуд. 
Улар каналга киришда оператор статусини (мақомини) олиши учун одатда 
доимо каналда ўтирадиган, оператор статусига эга бўлган ва маълум 
фойдаланувчиларга уни тарқатиши мумкин бўлган 
ботлар (роботлар)
ишлатилади. 

---

229 
IRC-ботлар 
бу IRC-серверга уланадиган ва махсус операцияларни 
бажара оладиган дастурлар ҳисобланади. Операторнинг статусини қўллаб-
қувватлашдан ташқари ботлар эълонлар тахтаси функцияларини бажаради, 
каналга кирган фойдаланувчи ҳақидаги маълумотларни чиқариши мумкин 
ва ҳ.к..
 
IRC-тармоқлар операторлари 
бу умуман тармоқни ишлашини 
бошқарадиган маъмурлар ҳисобланади. Улар ваколатида сервердан 
фойдаланувчини чиқариш ва уни алоҳида серверга ёки умуман тармоқнинг 
барча серверларига киришини таъқиқлаш киради. Лекин IRC-тармоқларда 
операторлар учун одатда тармоқ қоидалари, тармоқ маъданияти даражасида 
ёки 
ҳатто 
IRC-сервислар(
IRC-хизматлар
) 
даражасида 
чеклашлар 
ўрнатилади. 
IRC-хизматлар 
бу IRC-тармоқлардаги ёрдамчи ботлар бўлиб, улар
одатда қуйидагиларни ўз ичига олади: 

NickServ – фойдаланувчиларни бошқарадиган хизмат; 

ChanServ – кналларни бошқарадиган хизмат; 

MemoServ – фойдаланувчи тармоқда бўлмаганида қайдларни 
жўнатишга имкон берадиган хизмат; 

Oper Serv (Root Serv) – тармоқ операторларига уни бошқаришга 
имкон берадиган хизмат; 

Global – ҳодисалар ҳақида серверни огоҳлантириш учун хизмат 
қилади; 

HelpServ –IRC хизматлари бўйича маълумотларни тақдим этади. 
Шунинг хизматларнинг айрим версиялари қуйидагиларга эга бўлади: 

BotServ – каналлар эгаларига каналга ботларни таклиф этиш 
имкониятини беради; 

HostServ (баъзан NickServга киритилган) – фойдаланувчининг 
реал IP-манзилини маълум ниқобга ўзгартиришга имкон берадиган хизмат; 

StatServ – статистика хизмати; 

DevNull – барча жўнатиладиган маълумотларни инкор қилади; 

SeenServ – фойдаланувчи қачон охирги марта серверда пайдо 
бўлганлиги ҳақида маълумотларни чиқаради.