|
Adabiyotlar:
1.
Jo’rayev N.M., Turgunov B.A., “Keng polosali tarmoqlarni texnik
ekspluatasiyasi” 2019. 215-bet.
2.
Casimer DeCusatis., “Handbook of Fiber Optic Data Communication”,
Amsterdam, Boston, Heidelberg, London, New York, Oxford, San Diego
Academic Press is an imprint of Elsevier Academic Press/ 2008.
193
АСКУЭ ТИЗИМИНИ САМАРАДОРЛИГИ ВА ИМКОНИЯТЛАРИ
Д.А. Турсунов, И.К. Исмоилов, Н.Д. Жалолиддинова, З.О. Сотволдиева
Фарғона Политехника Институти
Мақолада АСКУЭ тизимида PLC технологиясини устунлиги ва
камчилиги кўриб чиқилган.
Муаммонинг қўйилиши: Охирги йилларда АСКУЭ тизимини жорий
этишга катта эътибор қаратилмоқда. АСКУЭ тизимини жорий этиш
энергетика тизимини технологик ва иқтисодий исрофларни камайтириш,
электр энергия сифат кўрсаткичларини бир вақтни ўзида назорат қилиш ва
таҳлил қилишга имконият яратади. Ҳозирги кунда бу тизимни яратишда бир
қанча фирмалар мавжуд бўлиб, энергетика бозорида бу фаолиятни тартибга
солиш учун бир қатор меёрий ҳужжатлар қабул қилинган.
Электр энергиясини хисобга олишда иқтисодий хисоб-китобларни
амалга ошириш учун АСКУЭ тизими бир қанча мезонларга жавоб бериши
лозим: нисбатан арзон бўлиши, тамирлаш нисбатан осон бўлиши, хизмат
кўрсатиш осон, қулай ва кенг имкониятли бўлиши керак. АСКУЭ тизимининг
ишончлилигини камайтирувчи омиллардан бири унинг электр энергия
истеъмоли маълумотларининг алмашинуви тизимидир.
Симсиз алоқа тизими бир қанча қулайликларга эга: юқори даражада
ташқи таъсирлардан химояланган, юқори тезлик ва сифатга, ҳамда яна бир
қанча қулайликларга эга, лекин АСКУЭ тизимига жорий қилишда бир қанча
камчиликлар мавжуд. Барча симли алоқа тизимларининг камчилиги уларнинг
алоқа тармоқларини ўрнатиш, маълумотларни узатиш тезлиги ва алоқа
кабелларини хусусиятлари хисобланади [1,2,3,4].
Мақоланинг мақсади: Электр тармоқларининг АСКУЭ тизимида
маълумотлар алмашинувини тахлил қилиш.
Мақоланинг асосий қисми: Хозирги кунда дунё бўйича бир қанча
АСКУЭ тизимлари жорий этилган. Агар уларнинг функционал
имкониятларига қаралса, тизимларнинг асосий фарқи уларнинг хар-хил
техник қурилмалардан ташкил топганлигидир. Шунинг учун мисол
тариқасида баъзи бир ишлатилаётган технологияларнинг устунлиги ва
камчиликларини бир нечта кўзга кўринган АСКУЭ тизими мисолида кўриб
чиқдик.
GSM/GPRS:
Маълумотлар алмашинувини
GSM
тармоғи орқали амалга
ошириш. Ишлатилган энегия миқдори маълумотларини алмашиш учун
қўлланилади.
194
Ҳозирги кунда уяли алоқа воситалари инфроструктурасида GSM
тармоғи тизимида ишлаётганлиги учун тармоқнинг ишчи худуди кенг
қамровли бўлиб, бу тизимда ишловчи қурилмаларни танлаш имконияти катта.
Шунинг учун АСКУЭ тизимидаги ишлатилган электр энергия миқдори,
энергияни сифат кўрсаткичлаии маълумотларини алмашишда алоқа
операторлари хизматидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Алоқа
операторларидан фойдаланиш ташқи алоқа тизимини ўрнатишда махсус
қурилмалардан фойдаланишни талаб қилади.
RADIO 433, 866 МГц:
433МГц дан 866МГц гача литцензияланмаган тўлқин частотаси оралиғида
маълумотлар алмашади. Бу қурилма истеъмол қилинган электр энергияни маълумотларини электр ҳисоблагичдан олиб
маълумотларни йиғувчи ва узатувчи қурилмага юборишда қўлланилади. Техник нуқтаи назардан алоқа узатувчи кабел
ўрнатиб бўлмаса ёки иқтисодий жихатдан ўзини оқламайдиган ҳолатларда ушбу қурилма ишлатилади.
Юқоридаги алоқа тизимини устунлик томонлари: ахборот алмашинуви учун сарв-харажат қилинмайди, ахборот
алмашинуви учун алохида рухсат олинмайди, бир неча километр радиусда ишлайди. Ахборотларни йиғиш ва қайта
ишлаш қурилмасига радио алоқа тармоғи орқали маълумотна тўғридан-тўғри узатади. Ортиқча ташкилий тадбирлар
қилинмайди ва иқтисодий жихатдан арзон тушади.
Бу радио қурилманинг камчилиги электр ҳисоблагичга ва маълумотларни йиғувчи ва қайта ишловчи қурилмага
уланишнинг мураккаблигидир. Радио-транслятор қурилмасига махсус маълумот алмашинувчи кабеллар махус жойларга
уланиши лозим.
ETHERNET, INTERNET:
ТСР-IР технологияси ( хисобловчи тизим ) бўйича маълумот
алмашинувчи тизим. Ишлатилган электр энергияси маълумотларини электр
ҳисоблагичдан маълумотларни йиғучи ва қайта ишловчи қурилмага етгазиб
беради. Бундай қурилмалар жуда катта маълумотлар хажмида ишловчи
195
автоматлаштирилган ва марказлаштирилган тизимлар учун ишлатилади.
Бундай холатларда маълумотлар омбори вазифасини сервер бажаради
.
RS-485, RS-232, М-ВUS: маълумотлар алмашинуви кетма-кет
интерфейз орқали амалга оширилади. Ишлатилган электр энергияси
маълумотларини электр ҳисоблагичдан маълумотларни йиғучи ва қайта
ишловчи қурилмага етгазиб беради. Бу ускунанинг устунлик томони
маълумотлар узатиш поғонасининг 3- поғонасига жавоб беради ( қуйи, ўрта,
юқори поғоналар )
.
Бир неча кабеллар орқали кўплаб қурилмаларни параллел улаш мумкин.
Камчилиги - кабелларни узоқ муддат ишламаслиги
.
1-расм. АСКУЭ тизимидаги PLC технологиясини схематик кўриниши.
РLС (Роwer Line communication): 0,4 кВ ли электр тармоқларида ахборот
алмашинувини амалга оширади, алоқа таармоғи S- SFSK (РLС), частота
кенглиги 20 кГц дан 148 кГц гача (одатта 7090 кГц). РLС технологиясида
частота кенглиги ( маълумот алмашиш тезлиги 2-200Мбит/с ва юқори ) ва
узунлиги ( 128 Кбит/с гача ). Маълумотларни электр ҳисоблагичдан олиб
маълумотларни йиғувчи ва қата ишловчи қурилмага узатади.
Бу
технологиядан асосан кўп қаватли уйлар ва электрон бошқарув тизимига эга
бўлган биноларда қўлланади [4,5]. 1-расмда бу технологияни схематик
кўриниши кўрсатилган.
Бу технологиянинг авзаллиги шундаки, маълумотлар алмашинуви
тизими 0.4кВ ли ҳаво линиялари орқали амалга оширилиши мумкин. Яъни
истеъмолчилар GSM тармоғи мавжуд бўлмган жойларда қўллаш катта самара
беради.
Хулоса: АСКУЭ тизимини ташкил этишда юқорида кўриб чиқилган
технологиялар ичида PLC технологиясини қўллаш мақсадга мувофиқ.
Юқорида айтиб ўтилган камчиликларга қарамасдан бир қатор қуйидаги
196
қулайликларга эга: ишлатиш кўлами кенглиги, уланиш нуқталарнинг
мавжудлиги, технологиянинг соддалиги, ишончлилиги ва кам харажатлиги.
Do'stlaringiz bilan baham: |
