Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

Адабиётлар: 
1. 
Тимонина И.Л. Государственно-частного партнёрства в Японии. 
“Восток”, № 6. 2016 г.
2. 
Антонец И.А. Государственно-частного партнёрства, нового правого 
института. М., 2015 г. 
3. 
Чернишов Г.В. Ижтимоий ўзгарувчи инвестициялар. М., 2016 й.  
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ТИЗИМИДА
МЕҲНАТ МУНОСАБАТЛАРИ 
Г.Х. Райимджанова 
Фарғона давлат университети 
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий
Иқтисодий назария неоклассик ва Кейнесен истиҳдамı тушунчасини 
ўрганади, жаҳон иқтисодий фикрининг асосий йўналиши, неокласик йўналиш, 
давлатнинг иқтисодий ҳаётга аралашмаслик тарафдори бўлган Жеан Баттиста 
Сев (1767-1832).
Неокласик йўналишнинг сўнгги шаклланиши инглиз 
иқтисодчиси, Алфред Маршаллнинг Кембриж мактаби (1842-1924) номи 
билан боғлиқ бўлиб, у турли хил маргинал тушунчаларни ягона назарияга 
бирлаштирган. Иқтисодий изланишининг асоси сифатида у таклиф ва 
талабнинг муносабатини олди. Неоклассик йўналишни асослашга катта ҳисса 
қўшган америкалик иқтисодчи Жон Батес Кларк (1847-1938). 
Классик ва неоклассик йўналишлар орасидаги оралиқ мавқега эга 
бўлган жаҳон иқтисодий фикрларининг асосий йўналишларидан бири - асос 
солувчи инглиз иқтисодчиси, давлат ходими ва публицисти Жон Майнард 
Кейнес (1833-1946).
Ж. Кейнеснинг асосий асари "Умумий бандлик, фоиз ва 
пул назарияси" (1936), хорижий иқтисодчиларнинг фикрига кўра, ХХ асрда 
иқтисодий тафаккурни ўзгартирди.
1929-1933 йиллардаги жаҳон иқтисодий 
инқирози, капиталистик иқтисодиётни тартибга солиш бўйича давлат 

---

423 
аралашувига 
эҳтиёжни 
исботлади, 
унинг 
назарий 
қарашларини 
шакллантиришда муҳим аҳамият касб этди. 
Кейнсизм иқтисод назариясига кўра, капиталистик иқтисодиёт фақат ўз 
ресурсларидан тўлиқ фойдаланишни таъминлай олмайди ва фискал ва пул-
кредит сиёсати тўлиқ иш билан таъминлаш учун қўлланилиши мумкин. 
Кейнсизм миллий даромад ва бандлик муаммосини ҳал этиш ресурсларнинг 
таъминот томонига эмас, балки самарали талаб ва унинг таркибий қисмлари - 
истеъмол талаби ва инвестиция талаби ҳамда уларнинг динамикасини 
белгиловчи омиллардан келиб чиқиши кераклигидан келиб чиқади.
Кейнес иш 
масаласини таҳлил қилиш учун бошланғич нуқтаси сифатида танлади. 
Неокласик назарияга биноан, бандлик меҳнатга бўлган талабни белгилайдиган 
меҳнатнинг маргинал маҳсулдорлигига ва ишчиларнинг меҳнат ҳақларини 
аниқлайдиган ҳақиқий иш ҳақи бўйича баҳолаган меҳнат маржинал юкига 
боғлиқ. Бу боғлиқлик халқ томонидан қуйидагича шакллантирилиши мумкин: 
реал иш ҳақининг пастлиги, иш билан бандлик даражаси ва аксинча. Кейнесга 
кўра, иш билан бандлик даражаси самарали талабнинг динамикаси билан 
белгиланади, бу ўз навбатида кутилаётган истеъмол харажатлари ва киритиш 
инвестицияларининг суммасидир. 
Кейнсга кўра, иш билан бандлик даражаси самарали талабнинг 
динамикаси билан белгиланади, бу ўз навбатида кутилаётган истеъмол 
харажатлари ва киритиш инвестицияларининг суммасидир. Кейнсга фикрига 
кўра, шахсий истеъмолнинг ўсиши даромадларнинг ортиши вазифасидир. Бу 
ҳолда даромаднинг фақат бир қисми истеъмол учун ишлатилади. Шунинг учун 
истеъмолга бўлган маргинал мойиллик (истеъмолнинг ўсиши нисбати 
даромадлар ошишига) нисбати "жамиятнинг асосий психологик қонуни" деб 
аталадиган ҳаракатлар билан изоҳланади.
Бу ерда Кейнс илмий жиҳатдан мос 
келмаслигини эътироф этади, чунки объектив иқтисодий қонунларни ўрганиш 
одамларнинг субъектив психологик хусусиятларини ўзгартиради. Кейнс 
инвестиция талаби бўйича иш билан бандлик даражасини ва миллий 
даромадни аниқлаш, инвестициялар, истеъмол ва миллий даромадлар 
ўртасидаги алоқаларни ўрнатиш масалаларига эътибор қаратди. 
Кейнсизм иқтисодиёт назарияси самарали талабни учта омил таъсирига 
яқин деб ҳисоблайди: 
1) истеъмол қилиш мойиллиги; 
2) сармоялашга мойиллиги;
3) ликвидлик имтиёзлари. 
Ушбу назарияга кўра, давлат аралашувининг моҳияти мувозанат 
даражасини тўла иш жойига ўтказишдир, бу нормал ишсизлик даражаси деб 
аталади (3% дан 7% гача). Жами талабни кенгайтириш икки йўл билан тақдим 
этилади. Биринчидан, даромадни ошириш. Иккинчидан, солиқларни 
қисқартириш. Жами талабни қондириш учун давлат ишлаб чиқаришни 
кенгайтириш, ходимларнинг сифатини ошириш керак.
Ушбу таъсир 
"мултипликатив таъсир" деб аталади. Давлат солиқ ва фоиз ставкаларини 
камайтиради, шу билан бирга инвестицияларни ўсишини рағбатлантиради. 

---

424 
Жамиятнинг ўсиш суръатларини ошириш бандлик ўсишининг ҳал қилувчи 
омилидир. Шундай қилиб, давлат ўсиш ва бандликнинг асосий 
рағбатлантирувчиси ҳисобланади. 
Замонавий бозор иқтисодиёти шиори: жамиятда қанчалик бой одамлар 
кўп бўлса, шунча камбағал одамлар кам бўлади. Бу асосан ишлаб чиқаришни 
ривожлантириш, ишлаб чиқаришга янги ёки қўшимча иш ўринлари яратиш, 
ишлаб чиқаришда илмий ва технологик ютуқларни жорий этиш, 
истеъмолчилар талабларини яхшироқ қондириш ҳисобига бойланадиган бой 
маданий бозорда тасдиқланган. 
Иш билан шуғулланиш ҳақида ҳам айтиш мумкин: қанчалик кўп одам 
иш билан банд бўлса, шунча ишсизлик даражаси кам бўлади, одамлар турмуш 
даражаси ва фаровонлиги юқори бўлади ва аксинча. Шу билан бирга, бандлик, 
амалдаги қонунчиликка зид келмайдиган ва уларнинг иш ҳақи (даромади) ни 
қабул қиладиган шахсий ва ижтимоий эҳтиёжларни қондириш билан боғлиқ 
бўлган одамларнинг фаолияти тушунчаси сифатида қабул қилиш мумкин. 
“Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ, ҳар 
иккала жинсдаги 16 ва ундан катта ёшдаги шахслар ишга қабул қилинади. 
Улар орасида нафақат ишлаб чиқаришда фойдаланадиган, балки қуролли 
кучлар, миллий хавфсизлик ва ички хавфсизлик кучлари ва муқобил 
хизматларни амалга оширадиган органларда хизмат қилувчи, таълим 
олувчилар (таълим тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ ишлаб 
чиқаришдан 
ташқари), 
уюшмалар 
ва 
ташкилотлар.жамоатчиликда 
ишлайдиганлар. Шунингдек, иш билан бандларга мустақил равишда ўз-ўзини 
иш билан таъминлаган шахслар киради ( тадбиркрлар, фермерлар ва улар оила 
аъзолари). 
Соғлиқни сақлаш соҳасида ишлайдиган одамлар, улар кўриб 
чиқилаётган даврда ҳақ олиш учун ижарага бериладиган, шунингдек, 
ижарачилар учун даромад келтирувчи ишни, бир ёки бир нечта ҳамкорлардан 
мустақил равишда, ходимларни жалб қилган ҳолда ёки жалб қилмайдиган 
шахслардир.
Ходимларнинг сони касаллик, парвариш, йиллик нафақа ёки дам 
олиш, маъмурият ташаббуси билан иш ҳақини сақлаб қолиш ёки қисман 
сақлаб қолиш билан уқишга кетиш, ўқиш таътиллари, таътилсиз қолдирилган 
ёки шахсий фойдаланиш учун ишдан вақтинча йўқ бўлган шахсларни оилавий 
корхонада ишламаган ишларни бажарган шахсларни ўз ичига олади.
Соғлиқни сақлаш, жисмоний тарбия ва ижтимоий таъминот тизимида 
йиллик ўртача банд бўлганлар сони 2009 йилда Ўзбекистон Республикаси 
бўйича 866,1 мингта одам,фоизларда қтисодда банд бўлган ўртача йиллик -7,6 
фоиз. Ушбу кўрсаткич 20012 йилда 924,1 мингта одамни ташкил этди, ёки 
106,6 фоизга ўсди.