Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Адабиётлар: 
1. Ўзбекистон Республикасининг “Электрон ҳукумат тўғрисида”ги Қонуни (2015 
йил 9 декабр № ЎРҚ—395) 
 
ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ФАОЛИЯТИНИ ИМИТАЦИОН МОДЕЛЛАШТИРИШ
А.Э.Тошиев (ТАТУ магистри) 
 
Имитацион моделлаштириш жараёнини, моделни яратиш ва ундан таҳлилий 
фойдаланиш жараёни сифатида тушуниш мумкин. Имитацион моделлаштириш тажриба 
ва амалий услубият бўлиб, унинг мақсадлари қуйидагича: тизим ҳатти-ҳаракатини 
таърифлаш; кузатилаётган ҳатти-ҳаракатларни тушунтира оладиган назария ва 
тахминларни яратиш; турли ўзгаришлар туфайли юзага келадиган тизим ҳатти-
ҳаракатларини башорат қилиш учун ушбу назариялардан фойдаланиш. 
Тизимни моделлаштириш учун, вазиятнинг асосий шартларини акс эттирадиган 
сунъий тажриба қўйиш керак. Бунинг учун автомобиллар келиши сунъий кетма-кетлигини 
ва уларга хизмат кўрсатиш вақтини имитация қилиш услубини ишлаб чиқиш зарур.
Автомобилларнинг хизмат кўрсатиш линиясига келиши ўртасидаги вақт оралиғи ва 
уларга хизмат кўрсатиш вақтини тасвирловчи вақт қаторларига эга бўлиш керак бўлади. 
Равшанки, натижалар статистик аҳамиятга эга бўлиши учун анча каттароқ танланмани 
олиш лозим. 
Автомобил КХ линиясида бўлишининг ўртача вақти
40
,
3
20
68 

мин 
Ишчининг унумдор бўлмаган иш вақти фоизи
%
47
100
117
55



Имтацион моделни ишлаб чиқишга киришишдан олдин, модел барпо этиладиган 
тузилмавий элементларни билиб олиш зарур бўлади. Энг умумий кўринишдаги модел 
тузилмасини қуйидаги математик шакл ёрдамида тасвирлаш мумкин: 
)
,
(
j
i
y
x
f
E 
, 
бу ерда: Е — тизим ҳаракати натижаси; x
i
— бошқариладиган ўзгарувчилар ва 
параметрлар; y
j 
— бошқарилмайдиган ўзгарувчилар ва параметрлар; f — Е катталигини 
белгиловчи, x
i
и y
j
ўртасидаги функционал боғлиқлик. 
Автомобиль транспорти тизими модели юк транспорти, йўловчи транспорти, 
автомобиль йўллари, сервис хизмат кўрсатиш тизимлари ва ҳ. компонентлардан ташкил 
топиши мумкин. 
Моделлаштириш натижаларини қайта ишлаш қуйидагича амалга оширилади: 
имитацион моделлаштириш жараёнида, самарадорлик кўрсаткичлари қийматларини 
топиш учун дастлабки статистик материал ролини ўйнайдиган,фаолиятни амалга ошириш 

---

178 
натижаларининг катта сони шаклланади. Ушбу шароитларда моделлаштириш 
натижаларини қайта ишлаш, вақт бўйича оптимал ва ШК хотираси тежалишини 
таъминловчи услубларни қўллаган ҳолда амалга оширилиши мумкин. 
Уларнинг асосийларидан бири эҳтимолликни баҳолашдир. Эҳтимолликнинг баҳоси 
бўлиб 
N
m
A
P

)
(
частотаси хизмат қилади. Уни олиш учун одатда, дастурий даражада 
иккита ҳисоблагич ташкил этилади: биттаси тажрибаларнинг умумий миқдори N-ни 
ҳисоблаш, иккинчиси – ижобий натижаларнинг умумий миқдори m-ни ҳисоблаш. 
Айрим ҳолларда, тадқиқ қилинаётган тизим тавсифлари сифатида тақсимот 
зичлиги қонуни хизмат қилади. Уни гистограмма деб тавсифлаш мумкин. Бунинг учун ТК 
ўзгариш интервали t
i
кесимларга бўлинади, уларнинг ҳар бирига ҳисоблагич таққосланади 
ва у ерда m
i
– ТК қийматларининг t
i 
га тўғри келиши сони йиғилади. Ҳар бир t
i
-да
i
i
N
m


баландликка тўғри бурчакли тўртбурчак барпо этилади. Олинган гистограммани текислаш 
мумкин. 
Математик кутиш баҳоси ТКнинг ўртача арифметик қиймати каби олинади 


