Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПОЧТА АЛОҚАСИ
СОҲАСИГА ЭЛЕКТРОН ТИЖОРАТНИ
ЖОРИЙ ЭТИШ  
Л.Н.Жўраев (ТАТУ,Почта алоқаси технологияси кафедраси катта ўқитувчиси) 
Р.Б. Давлатов (ТАТУ, 4-босқич талабаси) 
Ўзбекистон Республикаси ҳисоб-китоблар механизмининг яхши йўлга қўйилиши ва 
унинг аниқ фаолият юритиши — барча ривожланган давлатлар тараққиётининг асосий 
пойдевори ҳисобланади. Ҳар қандай давлатнинг иқтисодий қудратини юқори самарага эга 
бўлган пул тизими ва замонавий тўлов механизмларисиз тасаввур этиб бўлмайди.
Бугунги кунда Ўзбекистонда электрон тўловлар ва электрон тижорат тизимларини 
ривожлантириш мақсадида мазкур муҳим йўналишнинг тадрижий ривожланишини 
таъминловчи зарур ҳуқуқий база яратилган. 
Жумладан, 
Ўзбекистон 
Республикасида 
“Электрон 
тижорат 
тўғрисида”, 
“Ахборотлаштириш тўғрисида”, “Электрон тўловлар тўғрисида”, “Электрон рақамли имзо 
тўғрисида”ги Қонунлар ва бошқа қатор норматив ҳужжатлар қабул қилинган.
Бу соҳадаги халқаро амалиётда чакана савдони амалга ошириш учун товарларни 
интернет-магазинлар орқали харид қилишда, қоида тариқасида, хабар жўнатувчиларни 
идентификация қилиш имкониятини берувчи воситалардан фойдаланилади (жумладан, 
мобил телефонига ёки электрон манзилига бир марталик идентификаторларни жўнатиш 
усули билан). Бундан келиб чиқиб, “Ўзбекистон почтаси” АЖ бугунги кунда юртимизда 
электрон тижоратни ривожланишига туртки бўлувчи асосий восита бўлиши лозим. Бунинг 
учун бугунги кунда фаол амалиётда бўлган фонд биржаси лойиҳасига ўхшаш лойиҳалар 
ишлаб чиқиш ва ундан мобил телефондан фойдаланиш имконияти бўлиши лозим.
Бу лойиҳалар асосида турли жойда жойлашган тижоратда қатнашувчиларининг 
олди-сотди жараёнини таъминлаб бериш ва мазкур товарни мижознинг хохишидан келиб 
чиқиб бошқа мижозга етказиб бериш, унинг ўзига етказиб бериш, ёки “Ўзбекистон 
почтаси” АЖ таклиф қилатёган юк сақлаш жойига етказиб, сақлаб беришни таклиф 
қилиши мумкин.
Шу билан бирга жорий йилда Вазирлар Маҳкамасининг электрон тижорат
соҳасидаги почта алоқасини, шу жумладан, посилкаларни жўнатишни давлат томонидан 
тартибга солишни такомиллаштириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисидаги қарори 
лойиҳаси муҳокама қилинаётганлигини айтиб ўтиш ўринлидир. Ушбу қарорда хусусан 
почта алоқаси соҳасида қуйидагиларни амалга ошириш кўзда тутилган: 
- курьерни телефон, электрон почта, веб-сайт, “Шахсий кабинет” тизими орқали 
чақириш, товарлар бўлган жўнатмаларни суғурта қилиш, уларни ўровлаш, божхона 
расмийлаштируви имконияти, буюртманинг мақоми тўғрисида буюртмачини олдиндан 
хабардор қилиш (телефон, электрон почта, факс, СМС-хабар бериш бўйича) каби қўшимча 
хизматлар кўрсатиш; 

---

73 
- “Электрон ҳукумат” тизимидан, жумладан ЭТ хизматларидан фойдаланиш 
имкониятини таъминлаш учун почта бўлимларида, шу жумладан қишлоқ жойларида 
инфокиоскалар ўрнатиш; 
-почта жўнатмаларида жўнатиладиган буюртмаларни бошқаришнинг, жумладан 
товарларни қабул қилиш, қайта ишлаш, жойлаш, ортиш, ташиш, етказиб беришни 
бошқаришнинг ахборот тизимини жорий қилиш, шунингдек товарни етказиб бериш ва 
қайтаришни бошқариш; 
- товар бўлган почта ва курьерлик жўнатмалари (жумладан посилкалар) тўғрисида 
божхона декларацияси воситасида уларда жўнатилаётган товарлар ҳақида олдиндан 
хабардор қилган ҳолда божхона хизмати билан электрон маълумотлар билан алмашишни 
йўлга қўйиш. 
Ушбу лойиханинг амалга киритилиши ўз навбатида аввало, электрон тижорат 
соҳасини ривожлантриш йўналишларини белгилаб беради ва почта алоқаси соҳаси олдига 
бир қатор чора тадбирлар режасини ишлаб чиқиш ва амалга оширишни келтириб 
чиқаради, яъни: 
-биринчидан, айни ушбу фаолият тури учун интернет сайтини яратиш лозим. 
Сайтда маҳсулот характеристикаси, уни ишлаб чиқарувчилар ҳақида маълумотлар, 
маҳсулотни сотиб олиш учун кўрсатмалар, тўловни амалга ошириш тизими 
шакллантрилган бўлиши керак. Сайт фойдаланувчилар учун содда ва қулай, уларни 
шахсий маьлумотлари сақланганлиги туфайли хавфсизлик жихатдан хам яхши 
таьминланган бўлиши мақсадга мувофиқ; 
-иккинчидан, маҳсулот тури ва уларни етказиб бериш узлуксизлигини таьминлаш.
Омборхоналарнинг ташкил этилиши ундаги маҳсулотларни сақлаш сифатини ва кўп 
турда сақлаш имконини беради. Бунда омборхоналар аэропорт, бандаргоҳ, поезд ва авто 
станциялари яқинида жойлаштрилишига аҳамият бериш лозим.
Маҳсулотларни тури ва ҳажми қанчалик катта бўлса хам, ҳар қанча миқдордаги 
буюртмаларни етказиб бериш мумкин. Маҳсулотлар истеьмолчилар қўлига қанча тез етиб 
борса, мижозларнинг ишончи янада ортади; 
-учинчидан, хизмат кўрсатиш тариф турлари, етказиб бериш тизими ва маҳсулот 
таннархи бўйича махсус дастур ишлаб чиқилиши лозим. Зеро тез, арзон ва сифатли 
хизмат истеьмолчиларга етиб борса, хизматдан фойдаланувчилар сони ортиб боради.
Шу ўринда “Ўзбекистон почтаси“ акциядорлик жамиятининг электрон тижорат 
юритиш учун керак бўлган воситалар билан тўлиқ таъминланлигини,яъни у ўз транспорт 
воситалари, алоқа бўлимларига ва ҳаттоки ўз мижозларига ҳам эга эканлигини айтиб ўтиш 
ўринлидир. 
Бизнингча, 
электрон 
тижоратнинг 
айни 
вақтдаги 
ривожланиши 
ва 
истеьмолчиларнинг талабларини эътиборга олган ҳолда, бу бозорда “Ўзбекистон почтаси“ 
акциядорлик жамияти ҳам ўз ўрни ва мавқеига эга бўлиши лозим.