Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
KICHIK KORXONALAR UCHUN AXBOROT TIZIMLARINI YARATISH 
BOSQICHLARI VA MUAMMOLARI 
 
Karimov M.M. (TATU Samarqand filiali) 
 
Kichik biznesda odatda tashkilot boshlig’i va tashkilot personallarining hamda tizimni 
yaratuvchilarning axborot tizimini yaratish bo’yicha fikrlari har xil bo’ladi. Biz menedjerlar 
uchun axborot tizimini yaratish jarayonining modelini yaratish masalalarini aniqlaymiz. Yaratish 
va tadbiq qilish stadiyasi odatda to’liq amalga oshiriladi. Bu bosqichda quyidagi muammolar 
paydo bo’lishi mumkin: 
• 
axborot texnologiyalari bo’yicha maslaxatchilar yaratuvchilarning fikrlarini yaxshi 
tushinmaydilar;
• 
kerakli maslahatlarni olish qiyinligi;
• 
ish jarayonlari uchun amaliy ta’minotni tanlash qiyinchiligi;

---

189 
• 
bevaqt tizimni o’rnatishga xarakat qilish;
• 
kutilganga qaraganda juda yomon texnik va dasturiy ta’minotning mavjudligi 
Kichik biznesdagi spetsifik qiyinchiliklar sifatida quyidagilarni aniqlash mumkin: 
• 
zaxiralarning cheklanganligi;
• 
personalning tayyorgarligining yetishasligi;
• 
tashqi faktorlar;
• 
noformal mamuriy faoliyat;
• 
uzoq muddatli rejalashtirish qiyinchiligi.
1. Axborot tizimlarini yaratishning to’rtta stadiyalari mavjud. 
a) Loyixa eskizi. Bu hujjatda loyixaning asosiy maqsadlari va masalalari, kutilayotgan foyda, 
zahiralar va ularga qo’yiladigan istalgan cheklanishlar batafsil tavsiflanadi. Bundan tashqari 
loyixani amalga oshiruvchi “loyixa menedjeri” ni ham aniqlash kerak bo’ladi.
b) Loyixani baholash. Bu loyixaning asosiy qismi hisoblanadi. Bu hujjatda tizim nima ishlarni 
bajarishi qanday apparatura va dasturiy ta’minotlar ishlatilishi bayon qilinadi. Bu erda har xil 
harajatlar va foydalar tahlil qilinadi. Avvalo tizimga u qanaqa ishlar bajarishi lozimligi haqida 
qo’yiladigan talablar, tizim biznes uchun nima ishlar qilishi lozimligi hamda uni qanday 
boshqarish lozimligi haqidagi ro’yhati tashkil qilinadi. Bu ro’yhatda shuningdek axborotlarni 
kiritish, asosiy natijalarni va hisobotlar haqidagi talablar ham keltiriadi. 
v)Yaratish va testlash. Bu bosqichda tizimga axborotlarni kiritish va uni ishga tushirish va 
natijalar olish amalga oshiriladi. 
g)Loyixani boshqarish. Loyixa barqaror ishlashi loyixa menedjeri tomonidan qayd qilingandan 
keyingina qabul qilishga tavsiya qilinadi. 
2. Loyixaning hayotiy sikli 
Hayotiy sikl- bu axborot tizimini yaratish va ishlatish davrini qamrab oladi. Hayotiy 
siklda quyidagi stadiyalarni ajratish mumkin [1-4]: 
Loyixa oldi tahlili.Loyixalash uchun material yig’ish: 
o 
talablarni shakillantirish;
o 
avtomatizatsiya qilish ob’ektlarini o’rganish;
o 
tizim konseptsiyasi variantini tanlash va ishlab chiqish.
Materiallarni tahlil qilish va hujjatlarni ishlab chiqish: 
o 
texnik-iqtisodiy asoslanishlarni yaratish va tasdiqlash;
o 
axbprot tizimini loyixalash uchun texnik topshiriqni yaratish va tasdiqlash.
Loyixalash. Dastlabki loyixalash: 
o 
axborot tizimini yaratishning hamma aspektlari uchun loyixa yechimlarini tanlash;
o 
axborot tizimining hamma komponentalarini tavsiflash;
o 
texnik loyixani rasmiylashtirish va tasdiqlash.
Mukammal loyixalash: 
o 
matematik usullar va dastur algoritmlarini tanlash va yaratish;
o 
ma’lumotlar bazasi tarkibini to’g’rilash ; 
o 
dasturiy maxsulotni yetkazib berish va o’rnatish bo’yicha hujjatlarni yaratish;
3.Axborot tizimini ishlab chiqish 
o 
texnik ta’minotni olish va uni o’rnatish;
o 
dasturni testlash;
o 
dasturiy vositani ishlatish hujjatlarini yaratish;
Hayotiy sikl iterativ xarakterga ega: hayotiy siklning realizatsiya qilingan qismlari hatto 
uning eng boshlang’ich qismlaridan boshlab yangi talablar asosida siklik takroriy bajarilishi 
mumkin .
Kichik bznes uchun axborot tizimlarini yaratishning o’ziga hos xususiyatlari .Shuni qayd 
qilish lozimki zamonaviy axborot texnologiyalari loyixalashtirilgan axborot tizimlari sharoitida 
amalga oshiriladu. Bu holda quyidagi loyixalash yo’nalishlari amalga oshiriladi: texnik(apparat 
kommuniakatsion kompleks), dasturiy-matematik(modellar va dasturlar), uslubiy(realizatsiy 
qilish vositalari, boshqarish funksiyalari), tashkiliy(boshqarish apparatining xarakat reglamanti 

---

190 
va hujjat almashuvni tavsiflash), operatsion(avtomatik relaizatsiya qilinuvchi texnologik, 
mantiqiy, arifmetik amallar to’plami). 
4.Axborot tizimini yaratishda buyurtmachi vazifasi 
Odatda byurtmachi vazifasini tizimni yaratishdagi ro’lini baholash juda qiyin. U faqat 
tizimni yaratish bosqichidagina biyurtmachi bo’lib, so’ngra u tizim foydalanuvchisiga aylanadi. 
Bu holda buyurtmachi tashkilotining asosiy masalasi- bu bo’lg’usi foydalanuvchilarning tizimni 
ishlatish bo’yicha ko’nikmalarini shakillantirishdan iborat bo’ladi. Foydalanuvchi ob’ektni tahlil 
qilish uslubi bilan,natijalarni umumlashtirishlarni oldinfan habardor bo’lishi lozim, hamda 
avtomatlashtirish masalalarini tahlil qilabilishi lozim. 
Adabiyotlar 
1. Ахаян Р. и др. «Эффективная работа с СУБД», Санкт-Петербург, «Питер», 1997г. 
2. Г.Саливан, Д.Бенаш «Microsoft BackOffice в подлиннеке», Санкт-Петербург, «BHV», 
1997г.