Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

12.3. Бошқариш техникаси ва унинг турлари.
Бизнесни ахборот билан таъминлашни ташкил этиш. 
Бизнесни ахборот билан таъминлаш деганда, барча мартаба-
даги ишбилармонларни сифатли ахборотлар тизими билан 
ўз вақтида таъминлаш тушунилади.
Ахборотларга эҳтиёж бизнесни ахборотлар билан таъ-
минланишининг асосий шарти бўлади. Ахборотларга эҳтиёж 
ишбилармонлар томонидан бажарилаётган ишларни ҳисобга 
олган, тадбиркорликнинг мақсадлари ва вазифаларидан ке-
либ чиққан ҳолда аниқланади. Ахборотлар ҳажми, улар-
нинг турлари, уларда қайд қилинган керакли ҳужжатларнинг 
миқдори, кўрсаткичларни аниқлаш ахборотлар билан таъ-
минлаш тизими ташкилотчиларининг биринчи навбатдаги 
иши бўлади. Ишбилармонлар самарали ишлаши учун етарли 
миқдордаги барча керакли ахборотлар билан таминланган бў-
лишлари керак. Ахборот тўғри, ишончли ва аниқ бўлиши, ўз 
вақтида келиб тушиши керак.
Ҳар бир кичик корхонада ҳужжатларни ўрганиш жараё-
нида доимий, ўзгарувчан ва ҳосила ахборотларни, улар-
нинг даврийлигини, қарор қабул қилиш учун ишлатили-
шини аниқлаш керак. Ҳужжатларни бизнеснинг бажари-
лаётган у ёки бу хизматларига тегишли эканлигини аниқлаш 
учун ҳужжатлар йўналишлари техник, режавий, молиявий, 
меъёрий, дастурий ва ҳоказолар бўйича гуруҳларга ажратиш 
ўтказилади.
Ҳужжатларни бундай туркумлаш ҳужжатлар ҳаракати-
нинг умумий қонуниятини аниқлашга, ҳужжатларнинг ту-
зилиши, маълумотларни қайта ишлашнинг кетма-кетлигини 
ва ходимларни иш билан банд қилиш даражасини, ҳамма 
ҳисоблаш техникасини белгилашга имкон беради.
Шундай туркумлашга мувофиқ, ҳужжатлар айлану-
ви мавжуд тасвирининг таҳлили ўтказилади, маълумот-
ларни қайта ишлаш тизимининг умумий доираларини 
аниқлашга ва уни такомиллаштириш бўйича тавсиялар иш-
лаб чиқишга имкон беради. Ҳужжатларнинг шаклланиши 
ва ҳаракати қонуниятини ҳисобга олган ҳолда ҳужжатлар 
айлануви тасвирини кўриш мумкин. Ҳужжат айлануви тас-
вирлари ҳужжатлар таркиби ва қайта ишланишини батаф-

---

235
сил тадқиқот қилиш натижаларини умумлаштириш бўлади. 
Улар бажарилаётган ишлар турлари, ҳужжатлар шакллари 
ва ходимлар вазифалари орасида мавжуд бўлган алоқалар ва 
ўзаро бир-бирларини алмаштиришни график шаклида кўр-
газмали тақдим қилишга имкон беради.
Айрим ҳужжатлардан фойдаланиш тезлиги, уларнинг 
кўрсаткичлари ва шаклларини аниқлаш ҳужжатлар ва кўр-
саткичлар сонини қисқартиришга имкон беради.
Ахборот оқимларини ташкил қилиш ўз ичига:
- ахборотлар манбалари ва истеъмолчиларни аниқлаш;
- ҳужжатлар айланувини ишлаб чиқиш;
- ахборотларни йиғиш, узатиш, қайта ишлаш ва сақлаш 
учун техник воситаларни аниқлаш ҳамда ҳужжатларни ту-
зиш;
- расмийлаштириш, рўйхатдан ўтказиш, мувофиқ-
лаштириш ва тасдиқлаш тартибини белгилашни олади.
Бизнесни ахборот билан таъминлашни ташкил қилишда 
мавжуд ахборотларни йиғиш, қайта ишлашнинг автоматлаш-
тирилиши даражасидан келиб чиқиш керак. Техник восита 
қанчалик мукаммал бўлса, бизнес, ишбилармон меҳнатини 
ташкил қилиш шунчалик самарали бўлади. Биринчи марта 
техник воситалар юз йидан ортиқ вақтда пайдо бўлган. Улар-
нинг барчасини, яъни ручка, чизғич ва энг оддий варақдан 
тортиб то ЭҲМгача икки асосий синфга бўлиш мумкин: