Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги

Absolutizmning vujudga kelishi

va rivojlanishi
apitalistik uklad rivojlanishining va feo-dalizm yemirilishi boshlanishining muqarrar nati-jasi absolutizmning qaror topishi bo`ladi. Abso-lutizmga o`tishdan XVI-XVII asrlarda fransuz jamiyatining eng keng tabaqalari manfaatdor edi. Absolutizm dvoryanlarga va ruhoniylarga ham zarur edi. Chunki ular uchun iqtisodiy qiyinchilik-larning va uchinchi tabaqa tomonidan siyosiy siquvning o`sishi kuchayib borayotgan bir sharoitda faqat markazlashgan va kuchli davlat hokimiyati keng tabaqa imtiyozlarining saqlanib qolishini ta`minlay olardi.

Absolutizmdan mustahkamlanib borayotgan burjuaziya ham man-faatdor edi. Burjuaziya hali siyosiy hokimiyatga da`vo qila olmas, lekin u feodallarning o`zboshimchaliklaridan va XVI asrdagi Reformatsiya muno-sabati bilan qo`zg`algan diniy urushlardan qirol himoyasiga muhtoj edi. Tinchlik, adolat va ijtimoiy tartib o`rnatilishi fransuz dehqonlarining eng asosiy orzu-umidi edi. Bu dehqonlarning ko`z o`ngida faqat kuchli va rahmdil qirol hokimiyati tomonidangina amalga oshirilishi mumkin bo`lib ko`rinardi.

Qirolning ichki va tashqi muholiflari tugatilgach, yagona ma`naviy va milliy o`zlikni anglash keng fransuzlar ommasini toj-taxt atrofida jipslash-tirgach, qirol hokimiyati jamiyatda va davlatda o`z mavqeini juda mustah-kamlab olishga sazovor bo`lgan. Qirol hokimiyati keng jamoatchilik om-masiga tayanib absolutizmga o`tish davrida katta siyosiy kuchga va hatto o`zini tug`dirgan jamiyatda nisbatan mustaqillikka ega bo`lib olgan.

XVI asrda absolutizmning vujudga kelishi progressiv xarakterga ega edi, negaki yagona va kuchli qirol hokimiyati Fransiyaning hududiy birlashishini, yagona fransuz millatining shakllanishini nihoyasiga yetkaz-gan, sanoat va savdoning juda tez rivojlanishiga ko`maklashgan, ma`muriy boshqaruv tizimining oqilona tashkil etilishi imkonini bergan. Biroq XVI-XVIII asrlarda feodal tuzumning yemirilishi kuchayib borishi bilan absolut monarxiya, jumladan, uning o`z-o`zidan rivojlanib borgan hokimiyat organlari tobora jamiyat ustida yuksala borib, undan ajralgan va u bilan hal etib bo`lmaydigan qarama-qarshiliklarga uchragan.

Shunday qilib, absolutizm siyosatida reaksion va avtoritar¹⁴ belgilar muqarrar paydo bo`lib, muhim ahamiyat kasb eta boshladi. Garchand, qirol hokimiyati o`zining tub maqsadlari yo`lida merkantilizm<sup>15</sup> va proteksionizm<sup>16</sup> siyosatidan foydalangan, kapitalizmning rivojlanishini muqarrar tezlashtirgan bo`lsa ham, ammo absolutizm hech qachon burjua-ziya manfaatlarini himoya qilishni o`z oldiga maqsad qilib qo`ymagan, aksincha u feodal davlatning butun qudratidan halokati muqarrar bo`lgan feodal tuzumni, shuningdek dvoryanlar va ruhoniylarning sinfiy va tabaqa imtiyozlarini saqlab qolishda foydalangandi.

XVIII asr o`rtalariga kelganda feodal tuzumning chuqur inqirozi feodal davlatning barcha jabhalari tushkunlikka uchrashiga va yemirilishiga olib keldi. Absolutizmning halokati muqarrar bo`lib qoldi. Sud-ma`muriy o`zboshimchalikar eng chekka nuqtasiga erishdi. Qirol saroyining o`zi behuda va be`mani isrofgarchiliklar va vaqt o`tkazishlar (nihoyasiz bayramlar, maskaradlar, har xil o`yin-kulgi kechalari, ovlar va boshqa ko`ngil ochar o`yinlar) ramzi bo`lib qolgan edi. Qirol saroyini "millat qabristoni" deb bejiz atamagan edilar.

A