Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги

Villanlar feodalga tegishli yerlarni erkin ushlab turuvchilar hisoblan-ganlar. Villanlar senorga obrok - tal to`laganlar. Bu ham odat huquqi bilan belgilanardi. Lekin bu servlarga qaraganda yengilroq edi. XII asrga qadar villanlar senorga hurmat tariqasida shevaj ham to`lab turishgan. Bu shaxsiy qaramlik sifatida emasdi. Villan ham barcha qishloq aholisi kabi senordan uylanish uchun ruxsat olishi lozim edi.

Villanlar pul bilan ijara haqiga o`xshash yer rentasi - chinsh hamda barcha hosildan bir qismini to`lab turganlar. "Servning majburiyati uning shaxsida, villanniki esa uning yerida yotadi" degan ibora mavjud edi.

Dehqonlar bajaradigan barcha majburiyatlariga yana senorning muhofazalangan huquqi yoki banalitetlar ham qo`shilgan. Bunga quyidagilarni ko`rsatish mumkin: dehqonlar faqat senorning pechkasida non yopishlari, tuzni faqat senordan sotib olishlari lozim edi va hokazo. Dehqonlar bulardan faqat ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bir qismini berish bilan qutula olishgan. Yuqoridagilar bilan bir qatorda senor o`z ixtiyoridagi yangi turmush qurgan er-xotin dehqonlariga nisbatan "birinchi kecha huquqi"dan ham foydalangan.

XI-XII asrlarda shaharlar tez o`sib, shahar aholisi alohida huquqiy holatga ega bo`la bordi. XII asrdan shaharlarning alohida feodallardan mustaqilligi uchun, o`zini o`zi boshqarish huquqini qo`lga kiritish uchun kurashi boshlanib ketadi. Natijada qirollar ko`magida shaharlar maxsus erkinlik xartiyalarini qo`lga kiritadilar.

Shaharliklarning huquqiy holati universal sifatida maydonga chiq-may, balki muayyan shahar assotsiatsiyasi bilan bog`liq edi. Shu sababli dvoryanlar, ruhoniylar, servlar bunday huquqiy holatni amalda ololmasdi-lar. Biroq serv shaharda doimiy yashab qolish orqali shaxsiy erkinlik oladi. Agar, hatto, shahar bevosita qirolning yoki alohida feodalning yurisdiksi-yasi ostida qolsa ham shaharliklarning senorga nisbatan majburiyatlari cheklangan va qat`iy o`rnatib qo`yilgan edi. Majburiy ishlar va banalitetlar bekor qilinib, sud poshlinalari, jarimalari va boshqalarning aniq miqdorlari o`rnatiladi. Lekin shaharlar aholisi feodal tizim bilan bir butun holga kelti-rilgan edi. Shahar hayoti ancha barvaqt tabaqa-korporativ xarakter kasb etib, sexlar va gildiyalar tashkil etishga ko`maklasha boshlaydi.

I