Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

2-§. Типик тергов вазиятлари, версиялари
ва терговни режалаштириш 
 
Порахўрлик ҳақидаги жиноят иши жамоатчилик, мансабдор шахслар 

---

вакилларининг маълумотларига кўра, фуқароларнинг аризалари, матбуот-
даги хабарлар ва милиция органларининг тезкор-қидирув тадбирлари 
орқали амалга оширилади. Терговчи, жиноят иши қўзғатиш ҳақида қарор 
қабул қиларкан, юз берган тергов вазияти ва бошланғич маълумотларни 
баҳолайди ва уларга асосан версиялар ишлаб чиқади ва тергов режасини 
тузади.
Порахўрликни тергов қилишнинг типик вазиятларига қуйидагилар 
киради: 
Маълум бир мансабдор шахс томонидан пора олинганлиги ҳақида 
аниқ далил мавжуд. Бундай ҳолларда, одатда, жиноят иши қўзғатилади ва 
тергов режаси тузилади. Бошланғич тергов жараёнида амалга оширилади: 
гувоҳларни сўроқ қилиш, мансабдор шахс томонидан пора берувчининг 
манфаатларини кўзловчи ҳаракатлар қилинганлигини тасдиқловчи ҳуж-
жатларни олиб қўйиш ва кўздан кечириш; пора берувчини ушлаш ва 
сўроқ қилиш; шерикларни тинтув қилиш, пора предметини кўздан кечи-
риш; юзлаштириш, криминалистик экспертиза тайинлаш – керак бўлса 
ҳужжатларни суд-дастхат ёки криминалистик техник ўрганиш, товаршу-
нослик экспертизаси тайинлаш, тинтув пайтида шубҳаланувчидан олиб 
қўйилган нарсаларнинг тури ва сифатини аниқлаш, суд-бухгалтерия экс-
пертизаси тайинлаб, маблағ тўловлари тўғрилигини ҳисобга олиш билан 
боғлиқ масалаларни ҳал қилиш лозим. Тергов ҳаракатлари билан айни 
вақтда порахўрликнинг шерикларини ва ҳар бир шахснинг жиноятдаги 
ролини аниқлаш мақсадида тезкор-қидирув тадбирлари ўтказилади. 
Маълум бир мансабдор шахсга пора ваъда қилинганлиги ёки бери-
лиш ҳақида маълумотлар бор бўлса, бундай ҳолатда жиноят иши қўзға-
тишга асосни бошланғич текширувдан ўтказиш, мансабдор шахснинг 
алоқаларини текшириш, унинг пора берувчи манфаатини кўзлаган ҳолда 
хизмат доираси имкониятлари ва ҳаракатларини аниқлаш, пора берувчи ва 

---

пора олувчини жиноят устида қўлга тушириш бўйича тегишли тезкор-
қидирув тадбирларини ўтказиш зарур. Бундай вазиятда бошланғич тергов 
ҳаракатлари қуйидагича тус олади: даъво қилувчини сўроқ қилиш, жиноят 
устида қўлга тушириш, пора олувчининг уй-жойи ва иш хонасида тинтув 
ўтказиш, пора предметларини кўздан кечириш, гувоҳ ва шубҳа остидаги-
ларни сўроқ қилиш, экспертизалар тайинлаш. 
Порани тамагирлик йўли билан олинганлиги ҳақида далиллар 
мавжуд бўлса, олинган маълумотни дастлабки текширувдан ўтказиш за-
рур. Ҳақиқатдан ҳам пора олувчи ўзига тобе шахсни унинг ноқонуний та-
лабларини қондиришга мажбур қилувчи шароит яратганлигини аниқлаш 
зарур. Мансабдор шахсга нисбатан провокация бор-йўқлигини аниқлаб, 
жиноят иши қўзғатиш ва тергов ўтказиш ҳақида қарор қабул қилиш зарур. 
Дастлабки тергов вақтида криминал ҳисоботлар, архив материалларидан 
фойдаланилади, тезкор-қидирув тадбирлари ўтказилади. Терговчи ман-
сабдор шахснинг ваколати билан танишади, даъво қилувчи ва бошқа шах-
слардан тушунтиришлар олади, зарур ҳолларда мансабдор шахснинг 
маълум бир муддатдаги меҳнат фаолиятини текшириш мақсадида ревизия 
ёки инвентаризация ташкил қилади. Кўрсатиб ўтилган вазиятда қуйидаги 
бошланғич тергов ҳаракатлари амалга оширилади: даъво қилувчи ва 
бошқа гувоҳларни сўроқ қилиш, порахўрни жиноят устида қўлга олиш, 
уни тинтув қилиш ва сўроққа тутиш, пора предметларини кўздан кечи-
риш, ҳужжатларни олиб қўйиш ва кўздан кечириш, шубҳа остидагиларни 
сўроқ қилиш, юзлаштириш, экспертизалар тайинлаш. Масалан, бухгалте-
рия ҳужжатларини тўғри ва қонуний ҳужжатлаштиришни текшириш учун 
суд-бухгалтерия экспертизасини тайинлаш лозим.
Порахўрликни тергов қилиш жараёнида қуйидаги версиялар юзага 
келади ва текширилади: 
- порахўрлик ҳақиқатдан ҳам жиноят иши қўзғатишга асос бўлувчи 

---

материалларда кўрсатилган шароитларда содир бўлган; 
- порахўрлик содир этилган, аммо сохта мансабдор-фирибгар шахсга 
берилган; 
- пул мансабдор шахсга қонуний равишда берилган (қарзни қайта-
риш), пора ҳақида ариза – виждонан янглишган; 
- мансабдор шахсга пора берилмаган, чунончи, ноқонуний талабни 
бажаришдан бош тортгани учун унга туҳмат қилинган; 
- мансабдор шахс бошқа шахснинг манфаатларини кўзлаб маълум 
бир хизмат ҳаракатларини амалга оширган ва пора олмаган. 
Кўпинча порахўрлик мансабдор шахсни қалбакилаштириш ҳара-
катлари билан ҳам боғлиқ. Шунинг учун порахўрликни тергов қилишда 
порахўрликни бошқа жиноятлар билан алоқа версияларини ҳам текшириш 
зарур. Версиялардан келиб чиққан ҳолда, тергов ҳаракатларининг кетма-
кетлиги, ўтказиш вақтлари ва ижрочилари режалаштирилади. Порахўрлик 
ҳақидаги иш одатда кўп эпизодли бўлади. Режалаштиришда ташкилий ва 
тайёрлов тадбирларига, тергов ҳаракатларини ўтказишда криминалистик 
техник воситалар ёрдамида ва мутахассисларни иштирокига етарли эъти-
бор бериш зарур. Шунингдек, порахўрликка имкон берган шарт-
шароитларни аниқловчи тадбирларни амалга ошириш ҳам кўзда тутилади. 
Мураккаб, кўп эпизодли тергов иши терговчилар гуруҳига топширилади.