Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

1.4. DAVLAT VA HUQUQ NAZARIYASI FANINING METODLARI


Davlat va huquq nazariyasi fanining metodlari davlat va huquq hodisalarini o‘rganish usullari hisoblanadi. Ular davlat va huquqning turli sohalari va jihatlarini ochib berishga ko‘maklashadi. Davlat va huquq to‘g‘risidagi bilimlarni o‘rganish, to‘plash, umumlashtirish va muayyan tizimga keltirishga yordam beradi.

Davlat va huquq nazariyasining metodlari uning predmeti bilan chambarchas bog‘liqdir. Agarda fanning predmeti u nimani o‘rganadi degan savolga javob bersa, metodlari esa fanni qanday o‘rganilishi haqidagi savolga javob beradi.

Fanning usuli asosida uning predmeti yotadi, chunki nazariyasiz usul predmetsiz qoladi, fan esa – mazmun va mohiyatsiz hisoblanadi. Nazariya va metod bir paytda yuzaga kelgan. Davlat va huquq nazariyasi davlat va huquq hodisalarini o‘rganish uchun o‘zining xususiy metodlarini ishlab chiqadi, lekin shu bilan birga ijtimoiy va tabiiy fanlarning umumiy usullarni ham qo‘llaydi.
Falsafiy yoki eng umumiy metodlarga metafizik va dialektik metodlarni kiritish mumkin.
Shuningdek, davlat va huquq haqidagi hodisalarni o‘rganishda tarixiy usul ham qo‘llaniladi. Chunki fan davlat va huquqning ildizini bilish uchun tarixiy an'analarni bilishi zarur bo‘ladi.
Davlat va huquqni o‘rganishning yana bir usuli tizimli usul hisoblanadi. Davlat va huquq mohiyatiga, tuzilishiga ko‘ra – murakkab tizimli hodisadir.
Yuqoridagi usullarning barchasi umumilmiy usullar jumlasiga kiradi.
Davlat va huquq nazariyasi xususiy ilmiy metodlardan ham foydalanadi. Bu metodlarga quyidagilar kiradi: formal-mantiqiy; formal-yuridik; qiyoslash; davlat va huquqni modellashtirish;
sotsial-eksperiment va boshqalar.
Formal-mantiqiy usul – davlat va huquq obyektining mohiyatini, asosiy mazmunini nazariy shaklda, mavhumlik va mantiqiy qonuniyatlarga asosan o‘rganadi.
Formal-yuridik usul – huquq nomalarini va huquqning ichki tuzilishini o‘rganadi, huquqning shakllari va manbalarini tahlil qiladi. Umuman, bu usul davlat va huquqning tabiatidan kelib chiqqan holda davlat va huquqning fenomenini ochib berishga va ma'lum tizimga solishga yordam beradi.
Qiyoslash usuli orqali davlat va huquq haqidagi hodisa va qarashlar (fikrlar) qiyoslab o‘rganiladi.
Davlat va huquqni modellashtirish usulining mohiyati shundaki, turli davlat va huquq hodisalari o‘rtasida ma'lum bir o‘xshashlik mavjudligi bois ulardan birining xususiy belgilari (modeli)ni o‘rgangan holda boshqalari haqida yetarlicha fikr yuritish mumkin bo‘ladi.
Sotsial-eksperiment usuli – davlat va huquqqa doir biror norma qo‘llanishining maqsadga muvofiqligini tajriba (eksperiment) yo‘li bilan muayyan hududlarda sinab ko‘rish.